Basterowie
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Wzmianki o działalności konspiracyjnej rodziny Basterów
Ryszard Nuszkiewicz ps. „Powolny”, cichociemny, oficer Kedywu AK Okręgu Krakowskiego, mający w Krakowie swoją ulicę, w swojej książce Uparci tak wspominał rodzinę Basterów:
(…) Z bywalców „trójki” najbardziej przypadli mi do gustu „Rak” i „Ina”. Pierwszy imponował wyjątkowym zaangażowaniem i oddaniem w pracy konspiracyjnej. Związany z ruchem oporu od 1939 r. wywodził się z jednego z licznych rodów krakowskich, które mimo obco brzmiących nazwisk służyły całym sercem ojczyźnie. Takimi właśnie byli Basterowie, Fiszerowie, Hofmanowie, podczas gdy Gostyńscy, Matowscy, a nawet Polaczkowie stawali się volksdeutschami i reichsdeutschami.
(…) W tym czasie nadeszła z Krakowa bardzo przykra wiadomość. Został aresztowany „Murzyn II” i filar Krakowskiego Kedywu „Rak”. (…) Gestapo urządziło zasadzkę na „Raka” obok Hali Targowej. W czasie rewizji w domu przy ulicy Smolki znaleziono prócz tego aparat radiowy i zdjęcia z lasu; aresztowano także jego matkę. Dla tych, którzy znali losy licznej rodziny Basterów, była to wieść tragiczna. Ojciec i dwaj synowie siedzieli od 1940 r. w obozach koncentracyjnych, trzeci przebywał w niewoli, czwarty zginął właśnie jako lotnik w Wielkiej Brytanii, teraz aresztowano po raz drugi „Raka” i matkę. Na wolności pozostał tylko najmłodszy syn, przebywający w partyzantce „Gala”.
Józef Baster ps. „Drzewiecki”, „Rak” jeszcze w jesieni 1939 roku w ramach Organizacji Orła Białego patrol sabotażowo-dywersyjny, w którym uczestniczyli członkowie jego rodziny. Potem, już w ramach Związku Odwetu Związku Walki Zbrojnej oraz Kedywu Armii Krajowej zorganizował system łączności na szczeblu okręgu, w dużym stopniu w oparciu o liczną i rozgałęzioną rodzinę oraz kręgi ich znajomych. Była to skomplikowana siatka łączników, kurierów, punktów i skrzynek kontaktowych oraz lokali i melin konspiracyjnych. Pomimo licznych wsyp, obejmujących duże obszary krakowskiej konspiracji, udało się tę siatkę utrzymać przez cały okres okupacji. Opis tego systemu łączności nadaje się i wymaga osobnej monografii.
Prawie wszyscy członkowie rodziny Basterów przeszli w latach 1939 – 1946 przez więzienia, obozy koncentracyjne i obozy jenieckie. Niektórzy mieli prawo pisać i otrzymywać listy. Pisali także grypsy. Zachowało się dwadzieścia kilka takich listów i grypsów, z miejsc rozsianych po całej Europie. Taki osobisty aspekt kosztów walki o wolność Ojczyzny pokazują także wspomnienia Zbigniewa Bastera.
Warto przypomnieć informacje o konspiracyjnych losach członków rodziny Basterów – rodziców i sześciu braci, a także o ich najbliższych powinowatych, rodzinie Wodnickich, także aktywnie pracującej w konspiracji. Do swojej sieci tej „Rak” wciągnął również swoją narzeczoną (po wojnie żonę) – Zofię Naporę, która równolegle, od wiosny 1940 roku pracowała w wywiadzie okręgu (najpierw obszaru) ZWZ i AK oraz organizowała komplety tajnego nauczania.
Jan Baster
29.12.1879 - 5.12.1949.
Od początku okupacji zaangażował wraz z resztą rodziny w działalność konspiracyjną związaną z organizacją sieci łączności Związku Odwetu w okręgu krakowskim ZWZ, która organizował jego syn Józef. Po raz pierwszy aresztowany wraz z żoną i trzema synami 5.06.1940, był więźniem Montelupich do momentu wykupienia 15.107.1940 roku. Aresztowany po raz drugi wraz z synem Zbigniewem został osadzony na Montelupich, skąd został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, a później do obozu w Buchenwaldzie. Wrócił w 1945 roku do Polski.
Kunegunda Baster z Wodnickich ps. „Kinga”
15.05.1984 – kwiecień 1945
Wraz z mężem i synami od początku okupacji zaangażowała się w działalność konspiracyjną Związku Odwetu a następnie Kedywu Okręgu Krakowskiego. Miała pseudonim „Kinga”. Pierwszy raz została aresztowana wraz mężem i trzema synami 5.06.1940 i była przez 6 tygodni więziona na Montelupich do czasu wykupienia. Drugi raz została aresztowana wraz z synem Józefem 26.08.1944 i po ponownym pobycie na Montelupich wywieziona do obozu w Ravensbrück. Zginęła tuż przed oswobodzeniem obozu w kwietniu 1945 roku.
Józef Baster ps. „Drzewiecki”, „Komar”, „Rak”
20.06.1910 - 15.06.1985
Podczas Kampanii Wrześniowej odpowiadał za ewakuację Urzędu Skarbowego w Krakowie, docierając aż w okolice Równego na Wołyniu. W październiku 1939 r. wstąpił do organizacji „Orła Białego”, zostając dowódcą patrolu sabotażowo-dywersyjnego. W latach1940-42 pełnił funkcje kwatermistrza i szefa łączności Związku Odwetu ZWZ, a od 1943 r. funkcję szefa łączności Komendy Dywersji Okręgu Krakowskiego. Od maja 1944 r. był szefem łączności i zastępcą d-cy grupy zaopatrzeniowej Kedywu i SBP Skała. Był także szefem kancelarii Kedywu.
Przeprowadzał samodzielnie akcje wspominane w opracowaniach opisujących okupację w Krakowie, takie jak podpalenie urzędu skarbowego na Wiślnej, uwolnienie z więzienia kapitana lotnictwa Ryszarda Barskiego ps. "Brzeski", „Szary”, czy skażenie bakteriologiczne miejsca ogólnoniemieckiego zjazdu Hitlerjugend.
Zorganizował działającą całą okupację siatkę przechwytywania donosów do Gestapo i ostrzegania osób, których te donosy dotyczyły.
Brał udział w wywiadowczym i logistycznym przygotowaniu zamachów na Hansa Franka, Friedricha Krügera i próbie "odbicia" Komendanta Krakowskiego Okręgu AK, Józefa Spychalskiego "Lutego". W przygotowywaniu zamachu na Wilhelma Koppego, którego dokonał "Parasol", kierował „krakowskimi” zadaniami.
Pracował także w Patronacie w sekcji pomocy więźniom.
W czasie "Burzy", w sierpniu 1944 roku, brał udział - jako członek sztabu - w walkach Samodzielnego Baonu Partyzanckiego „Skała” pod Zaryszynem, Moczydłem, Krzeszówką i Sadkami.
Był dwukrotnie aresztowany. Najpierw, razem z rodzicami i dwoma braćmi, na początku okupacji - 5.06.1940 roku. Ponownie został złapany w 26.08.1944 i, po przesłuchaniach na Pomorskiej, został zesłany do obozu koncentracyjnego we Flossenburgu, skąd po miesiącu uciekł i wrócił do Krakowa.
Jego działalność w strukturach poakowskich, chociaż pewna, jest owiana nimbem tajemnicy. W każdym razie, w 1945 roku, przez jakiś czas ukrywał się pod fałszywym nazwiskiem na Śląsku.
Mocno zaangażował się w organizowanie struktur Stronnictwa Pracy w Krakowie. Na wiosnę 1946 roku został wybrany na przewodniczącego Komisji Rewizyjnej ogólnopolskiej młodzieżówki tej partii.
Z ramienia Stronnictwa Pracy odpowiadał za przeprowadzenie Referendum (Głosowania Ludowego) 30.06.1946 roku. Zorganizował zebranie wtórnych protokołów ze zdecydowanej większości komisji obwodowych i ukrył je, co nie pozwoliło władzy podać fałszywych wyników, tak jak postąpiono praktycznie w całej Polsce. Protokoły te zostały ujawnione dopiero w 2009 roku.
Odznaczony m.in. Krzyżem Virtuti Militari.
Bronisław Baster
22.06.1912 - 25.05.1943
Brał udział w kampanii wrześniowej jako pilot w 6 Pułku Lotniczym. Przedostał się do Rumunii, a następnie, tak jak wielu innych pilotów, drogą przez Bliski Wschód i Portugalię, przedostał się do Francji, gdzie próbowano odbudowywać polskie lotnictwo. Razem z innymi został ewakuowany do Wielkiej Brytanii i stacjonował w Szkocji. Brał udział w działaniach wojennych, przydzielany do różnych batalionów bombowych – ostatecznie do 305 Dywizjonu Bombowego Ziemi Wielkopolskiej. Zginął 25.05.1943 w wypadku podczas lotu ćwiczebnego.
Marian Baster
30.09.1914 – 10.09.1991
Brał udział w kampanii wrześniowej i 16 września został wzięty do niewoli. Pierwotnie więziony w oflagu XVIIIB w Wolsfbergu, w 1940 roku złapany po ucieczce, został umieszczony w stalagu VIB w Neu-Versen, a potem przeniesiony do oflagu VIE w Dorsten. Aresztowany po drugiej ucieczce w 1942 roku, został uwięziony w stalagu VIF w Bocholt. Wyzwolenie zastało go w oflagu VIB w Dössel. Przedarł się na teren Polski, ale po zorientowaniu się w sytuacji wrócił na Zachód.
Feliks Baster
21.04.1917 - 3.05.1945
Brał udział w kampanii wrześniowej w 5 PSK. Uniknął niewoli i wrócił do Krakowa. Włączył się w pracę konspiracyjną. 5.06.1940 roku znaleziono przy nim ulotki i został aresztowany wraz z rodzicami i dwoma braćmi. Pomimo, że pozostałych udało się wykupić, on został wywieziony do Auschwitz, gdzie dalej uczestniczył w pracy konspiracyjnej. W 1942 roku został przeniesiony do obozu w Neuengamme, gdzie przetrwał do końca wojny. Zginął 3.05.1945 podczas jednej z najbardziej znanych zbrodni wojennych, tragedii więźniów umieszczonych na promie Cap Arcona, zbombardowanym przez aliantów na Morzu Północnym.
Zbigniew Baster ps. „Wicher”
29.10.1919 - 22.08.1998
Uczestnik kampanii wrześniowej. Po powrocie do Krakowa włączył się razem z całą rodziną w działalność konspiracyjną, prowadząc wiosny 1940 magazyn materiałów dywersyjnych i utrzymując punkty kontaktowe i łączności w Związku Odwetu ZWZ i Kedywie AK. Gdy w czerwcu 1940 aresztowano jego rodziców i braci, uniknął go, a w ciągu kilku tygodni doprowadził do wykupienia prawie wszystkich z Montelupich. Aresztowany 2.02.1943 wraz z ojcem, po półrocznym śledztwie wywieziony do karnej kompanii KL Auschwitz, a później do obozu koncentracyjnego w Mathausen Guzen z wyrokiem śmierci. Przeżył i w 1945 roku wrócił do Krakowa. W Krakowie został podstępnie, bez jakiegokolwiek procesu uwięziony i przez pół roku w tajemnicy przetrzymywany w areszcie UB przy placu Wolności.
Jerzy Baster ps. „Gala”
Jeszcze zanim podjął formalnie pracę konspiracyjną został w czerwcu 1940 roku aresztowany wraz z rodzicami i dwoma braćmi. Wówczas wykupiony, brał udział w konspiracyjnej działalności rodziny. Zaprzysiężony w 1942 roku w Związku Odwetu ZWZ. Prowadził kolportaż prasy, uprawiał mały sabotaż zalepiając zamki w niemieckich mieszkaniach i instytucjach, przewoził materiały minerskie. W 1943 r. przeszedł Kurs Podchorążych. W marcu 1944 r. na skutek wsypy został skierowany do OP „Grom”. W oddziale brał udział w akcjach gospodarczych na Liegenschafty w Chrobrzu, Złotej, w rozbiciu mleczarni w Dzierążni i Czarnocinie. Walczył pod Sielcem i Goszczą. Po sformowaniu Samodzielnego Baonu Skała znalazł się w zwiadzie konnym i brał udział we wszystkich potyczkach i bitwach baonu: pod Moczydłem, Zaryszynem, Krzeszówką, Sadkami i Złotym Potokiem.
Po wojnie nie ujawnił się. W 1946 r. ostrzeliwując się został aresztowany na Rynku Krakowskim i przesiedział z zagrożeniem karą śmierci ponad rok.