Hasło Polskie Państwo Podziemne
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Polskie Państwo Podziemne (PPP), konspiracyjne instytucje polit, adm. i wojsk. 1939-45, sprawujące władzę w okupowanej Polsce z upoważnienia Rządu Emigracyjnego, oraz współpracujące z nimi środowiska obywatelskie. PPP obejmowało oddziaływaniem szerokie kręgi społeczeństwa poi. i organizacje działające legalnie za zgodą władz okupacyjnych. Do najwcześniej utworzonych organizacji konspiracyjnych należała zawiązana w Kr. IX 1939 Organizacja Orła Białego, która nast. weszła w skład powołanej w Warszawie ogólnopol. polit.-wojsk, organizacji konspiracyjnej Służba Zwycięstwu Polski (SZP); polit. zaplecze SZP stanowiły działające w podziemiu partie polit. reprezentowane w Radzie Gł. Obrony Narodu (nast. Gł. Radzie Polit.). Na bazie SZP utworzono podziemne wojsko poi. ZWZ (od II 1942 Armia Krajowa). Kontrolę nad ZWZ-AK sprawował Delegat Rządu RP na Kraj, który kierował pionem cywilnym PPP przygotowującym się do objęcia władzy przez legalny Rząd RP po wyzwoleniu Polski z okupacji niem. na drodze ogólnonar. powstania. W 1941 rozpoczęto formowanie lokalnych organów PPP Okręgowych Delegatur Rządu (ODR). Krakowska ODR była jedną z lepiej zorganizowanych w kraju, odegrała szczególnie ważną rolę w dziedzinie oświaty, opieki społ. i walki cywilnej. Podlegała jej Okręgowa Komisja Oświaty (nast. Wydz. Oświaty lub Wydz. Oświaty i Kultury ODR), która powstała jeszcze przed ukonstytuowaniem się ODR. Zimą 1941-42 Wydz. Oświaty podporządkowała się Komisja Międzystowarzyszeniowa, koordynująca konspiracyjne prace oświat, w Małopolsce; tworzyły ją: Komisja Oświecenia Publ., Tajna Organizacja Nauczycielska, Tow. Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych, Stów. Dyrektorów Szkól Średnich i Stów. Chrzęść.-Nar. Szkół Powszechnych. Od V 1942 działał konspiracyjny UJ, w pół. 1942 reaktywowała się w konspiracji Akad. Górn. (jako Państw. Zakład Badania Materiałów). Odbywały się konspiracyjne posiedzenia licznych komisji PAU. Krakowscy uczeni przygotowali podczas okupacji ok. 150 prac nauk., które zostały opublikowane po wojnie. Toczyło się bogate podziemne życie kult., m.in. teatr. (89 tajnych przedstawień). Działalność ważną dla mieszkańców Kr. i b. województwa krak. prowadził Wydz. Opieki Społ. (WOS) ODR; część jego pracowników (m.in. szef WOS Mieczysław Rakowski, pseud. „Trzywdar") była jednocześnie zatrudniona w Radzie Gł. Opiekuńczej (RGO). WOS sprawował opiekę nad więźniami polit. i ich rodzinami, artystami i uczonymi, inicjował także akcje charytatywne RGO i PCK, wspierane przez krak. duchowieństwo na czele z abpem A.S. Sapiehą. W ramach ODR działała policja — Państw. Korpus Bezpieczeństwa (PKB), podlegający Oddz. Bezpieczeństwa Wydziału Wewn. ODR; tworzyli go gł. funkcjonariusze legalnej Policji Pol., tzw. granatowej. Zbieraniem informacji o stratach spowodowanych działaniami wojennymi i polityką władz okupacyjnych zajmował się Wydz. Likwidacji Skutków Wojny, jednak w wyniku przejęcia władzy przez rząd „lubelski" nie zostały one wykorzystane. Walkę cyw. (np. sabotaż zarządzeń okupanta, bojkot teatrów i kin) organizowało Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC), przy którym działały Cywilny Sąd Specjalny (CSS) i Komisje Sądzące. W pionie wojsk. (ZWZ-AK) odpowiednikiem CSS był Wojsk. Sąd Specjalny. Krakowski CSS wydał 67 wyroków śmierci (wykonano ok. 30); Komisje Sądzące badały sprawy mniejszej wagi i karały infamią, chłostą lub naganą; wyroki ogłaszano w prasie podziemnej. Spektaku-larnym przejawem oporu cyw. był kolportaż fałszywych numerów okupacyjnej gazety „Goniec Krakowski", wydawanych przez Biuro Informacji i Propagandy (BIP) Komendy Okręgu AK Kr.; kolportażem zajmowali się harcerze z Szarych Szeregów. W III 1943, po likwidacji getta w Podgórzu, KWC wydało szereg odezw wzywających do niesienia pomocy ukrywającym się Żydom. Specjalnie w tym celu w ramach PPP utworzono Radę Pomocy Żydom (w Kr. III 1943), w której czołową rolę odgrywali członkowie PPS i SD. Od pocz. istnienia krak. ODR wspierała Radę comiesięczną dotacją, umożliwiającą objęcie Żydów pomocą stałą (jesienią 1944 570 osób) i doraźną (400 osób). Komórki legalizacyjne PPP przy pomocy Kościoła katol. przekazały ukrywającym się Żydom ok. 5 tys. podrobionych dokumentów, m.in. metryk chrztu. Po upadku powst. warszawskiego Kr. stal się (obok Częstochowy i Piotrkowa Trybunalskiego) siedzibą części centr. władz PPP oraz miejscem narad Komendy Gł. i Delegatury Rządu. Jesienią 1944 przebywał w Kr. wicepremier RP (Delegat Rządu RP) J.S. Jankowski („Soból"). Po zimowej ofensywie 1945 i zajęciu Polski przez Armię Czerwoną dow. AK gen. L. Okulicki podjął decyzję o jej likwidacji. Walkę o niepodległość kontynuowała formowana 1944 tajna organizacja Nie (Niepodległość). W Kr. podejmowano większość decyzji, dotyczących stopniowej likwidacji struktur PPP. Po aresztowaniu III 1945 przez NKWD Delegata Rządu RP na Kraj J.S. Jankowskiego, gen. L. Okulickiego i innych czołowych polityków PPP obowiązki Delegata Rządu pełnił S. Korboński („Nowak"). Na naradzie w Kr. 27 V 1945 S. Korboński złożył rezygnację z urzędu, podjęta została również decyzja rozwiązaniu Delegatury RP i Rady Jedności Nar. (RJN) z dniem l VII 1945. Jednocześnie ukazały się w Kr. odezwa RJN Do Narodu Polskiego i Narodów Sprzymierzonych oraz Testament Polski Walczącej, który uznając Tymczasowy Rząd Jedności Nar. oraz porozumienie pol.-sowieckie, domagał się opuszczenia terytorium Polski przez sowieckie wojska i NKWD. 6 VIII 1945 rozkazem p.o. Nacz. Wodza gen. W. Andersa uległa rozwiązaniu Delegatura Sił Zbrojnych, powołana IV 1945 w miejsce zdekonspirowanej Nie. PPP przestało istnieć.