Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi

Krzysztof Gacek, Konspiratorzy z września 1939


Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Gazeta Południowa, 23.11.1984



„Hej strzelcy wraz

Nad nami Orzeł Biały…”

Te słowa pieśni powstańczej z 1863 roku były inspiracją dla nadania nazwy pierwszemu konspiracyjnemu stowarzyszeniu jakie we wrześniu 1939 r. postawiło sobie za cel walkę przeciw zniewoleniu narodu - Organizacji Orła Białego.

Kraków zajęty został przez wojska hitlerowskie 6 września 1939 roku. Już kilkanaście dni później 22 września major rezerwy Kazimierz Kierzkowski, płk Ludwik Muzyczka, mjr Józef Kowalówka, mjr dypl. Paweł Zagórowski ppłk Henryk Kowalówka, kpt. Ryszard Margosz oraz Władysław Kabaciński, Józef Wójtowicz, prof. harcmistrz Władysław Szczygieł powołali do życia Organizację Orła Białego. Nie trzeba było specjalnie wiele zachodu by rozpocząć działalność - wszak OOB wyłoniła się z przedwojennego Związku Strzeleckiego. Już zresztą w latach trzydziestych posługiwano się tym kryptonimem na oznaczenie tajnej działalności narodowej Związku na terenie Wolnego Miasta Gdańska, Prus Wschodnich i Zachodnich, a także legalnych już poczynań w skupiskach polonijnych we Francji, Belgii i USA.

W uchwale powołującej organizację jej twórcy pisali m.in.:

1. Powołać z szeregów Przysposobienia Wojskowego i Związku Strzeleckiego organizację bojową dla prowadzenia walki z nieprzyjacielem zalewającym kraj. Wykorzystać w sytuacji wyjściowej sieć i ludzi czynnych już w walce dywersji pozafrontowej. (...)

2. Jako podstawę prawno-państwową organizacji bojowej utrzymać statut Związku Strzeleckiego wykorzystując jego wypróbowane formy i przepisy organizacyjne (...)

5. Odszukać jak najszybciej i nawiązać kontakt z organami Rządu Rzeczypospolitej Polskiej i zalegalizować wobec nich działalność Organizacji „Orla Białego"

Założyciele związku przewidywali, że po nawiązaniu kontaktu z przedstawicielami Naczelnego Dowództwa zaprzestaną działalności. Liczyli się z tym, że okres ten może jednak trwać nawet kilkadziesiąt tygodni.

W październiku 1939 r. rozpoczęto wydawanie nielegalnego tygodnika „Nakazy Dnia". Początkowo drukowano go na ręcznym powielaczu, a potem, dzięki pracownikowi kuratorium - Władysławowi Kabacińskiemu, na maszynie Gestetner. W. Kabaciński, posiadając klucze do gmachu kuratorium, w biały dzień, wraz z trzema, jeszcze konspiratorami wszedł spokojnie do budynku i wyniósł maszynę. Zaskoczenie było tak zupełne, że pełniący wartę żołnierz niemiecki, widząc jak czterech ludzi nie może poradzić sobie z ciężkim urządzeniem, pomógł im zapakować je do samochodu.

Tymczasem coraz bardziej rozszerzał się zasięg terytorialny działalności OOB. Był już okręg śląski, na którego czele stał Mieczysław Makowski, powstawały okręgi: lubelski, kielecki, rzeszowski, zaczątki związku istniały też w Warszawie.

Gdy 22 października przybył do Krakowa komendant główny „Służby Zwycięstwu Polsce” gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski, przeprowadzono z nim rozmowy, w toku których ustalono jak ważna rolę odgrywać będzie Kraków w ruchu konspiracyjnym. Przewidywano zresztą bardzo trafnie, że tu właśnie zlokalizowane zostaną niemieckie władze okupacyjne wiec uznano za konieczne dokładne rozpoznanie sił wroga i przeszkadzanie hitlerowcom w działalności.

Wciąż przyjmowano do OOB nowych członków. Czyniono to jednak ostrożniej niż senator Tempka, który niemal oficjalnie tworzył Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Demokracji. W efekcie 28 października w budynku przy placu Biskupim gestapo aresztowało 200 ludzi którzy chcieli wstąpić do tej organizacji.

To wydarzenie wzmocniło czujność. Rota przysięgi: „Przysięgam przed Bogiem Wszechmogącym, że będą walczył z wszelkich sił i zdolności o odzyskanie wolnej i niepodległej Polski. Tajemnic organizacyjnych będę strzegł. Rozkazy przełożonych będę wypełniał bezwarunkowo i z najlepszą wolą” była dochowywana.

Gdy więc w nocy z 10 na 11 listopada w 21 rocznicę, odzyskania niepodległości dokonano symbolicznych ataków na granice Generalnej Guberni w Medyce, Zagórzu i koło Krzeszowic, gdy 23 listopada uszkodzono maszyny w Zakładach Lotniczych w Mielcu, a także, Rzeszowie, Dąbrowie Górniczej, w krakowskich Zakładach Zieleniewskiego, gdy wreszcie w nocy z 29 na 30 listopada w 109 rocznicę wybuchu Powstania Listopadowego symbolicznie zaatakowano posterunki niemieckie w Bieżanowie, Dynowie, Rybniku, Ropczycach i Krzepicach, okupanci nie łączyli tych faktów z istnieniem tajnej organizacji.

Już w listopadzie 1939 r. wywiad OOB poznał niemieckie struktury dowódcze. Ale wróg też nie próżnował. Pierwszym dowodem na to, że wie już o istnieniu organizacji był atak gestapo na punkt komendanta okręgu śląskiego kpt. Ryszarda Margosza, przy ul. Krowoderskiej 24 w Krakowie, w czasie, gdy kpt. Margosz rozmawiał z płk. Plutą-Czachowskim. Wydarzenie to miało miejsce 29 grudnia. Na szczęście czujki w porę ostrzegły obu dowódców, dzięki czemu zdołali oni uciec przez ogród.

Na przełomie lat 1939 i 1940 we wszystkich zakładach pracy zaczynały już działać punkty sabotażu oraz dywersji technicznej. Na coraz większą skalę dokonywano też przerzutów ludzi za granicę, najczęściej poprzez specjalnie utworzone rejony dywersyjno-przerzutowe: Turbacz, Luboń, Poprad, San i Tanew.

Za datę zakończenia działalności przez Organizację Orła Białego uważa się dzień 15 kwietnia 1940 roku. Wtedy to została ona wcielona do Związku Walki Zbrojnej.

Dziś stosunkowo niewiele wiemy o tej pierwszej w czasie drugiej wojny światowej konspiracyjnej organizacji Nic w tym dziwnego, później konspiratorzy znali się między sobą, ich działalność łatwiejsza była do uchwycenia. Wydarzenia z pierwszych miesięcy okupacji często natomiast utonęły w niepamięci. Nie mógł po wojnie sięgnąć do swych wspomnień, zamęczony przez hitlerowców w Oświęcimiu Kazimierz Kierzkowski.

Dobrze się więc stało, że od listopada br. na domu przy ul. św. Krzyża l, gdzie mieściła się prowadzona przez K. Kierzkowskiego firma „Węglokoks" będąca przykrywką dla konspiracyjnej działalności, odsłonięto tablicę pamiątkową.

Ale wciąż jeszcze wiele spraw pozostaje nieznanych. Ten artykuł powstał w oparciu o pracę mgr Jacka Albrechta z Komisji Historycznej śródmiejskiego Oddziału Związku Inwalidów Wojennych PRL, który dotarł do jedynego egzemplarza maszynopisu Kazimierza Pluty-Czachowskiego „Organizacja Orła Białego - Tajny Związek Obywatelski w walce o niepodległość Polski w latach 1939-1945. Zarys genealogii państwowego podziemia wojskowego w II wojnie światowej, relacja uczestnika".

Ale dane pochodzące od jednego tylko człowieka, nawet dowódcy, są dla historyka zawsze niekompletne. Dlatego mgr Albrecht prosił by poinformować, że w każdy piątek ,o godzinie 11 oczekuje wszystkich znających, nawet fragmentarycznie, dzieje Organizacji Orła Białego w budynku Pax-u przy Garbarskiej 9, gdzie na czas remontu swej siedziby przeniósł się ZIW - Oddział Śródmieście.


Skocz do: Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi