Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi

Początki zorganizowanej konspiracji


Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Piotr Matusak, Ruch oporu w przemyśle wojennym okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945, MON 1983

Rozdział II.Struktury organizacyjne i formy działania polskiego ruchu oporu w przemyśle

Początki zorganizowanej konspiracji (strony 69-78)

Na początku 1939 r. powołano w dużych fabrykach komendantów obrony i drużyny Obrony Przeciwlotniczej Kraju (OPK) oraz straż fabryczną. Przygotowywały one zakłady do obrotny (kopano rowy, prowadzono szkolenie przeciwlotnicze, przeciwgazowe, sanitarne). W fabrykach zbrojeniowych tuż przed wojną wyznaczono oddziały, które miały dokonać ewentualnych zniszczeń. Formowano je spośród członków „Strzelca", Przysposobienia Wojskowego, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (LOPP). Stanowiły zalążek pierwszej konspiracji w przemyśle. One też pierwsze padły ofiarą terroru okupanta.

Z około 300 organizacji konspiracyjnych, jakie powstały na ziemiach polskich, jedynie część zdołała podjąć szerszą i planową działalność w zakładach przemysłowych. Walkę na terenie fabryki mogli prowadzić niemal wyłącznie robotnicy i kadra techniczna w nich zatrudniona. Dlatego grupy prowadzące sabotaż nie mogły być liczne ze względu na bezpieczeństwo, natomiast dobrze dobrane i zakonspirowane. Musiały mieć możliwość penetracji zakładu, dotarcia do izolowanych przez okupanta wydziałów, biur i komórek, by w sposób najskuteczniejszy atakować najbardziej aktualnie odpowiednie ogniwa w systemie produkcji.

Już na początku września 1939 r. podjęła działalność część siatki dywersji pozafrontowej organizowanej przed wybuchem wojny 1939 r. przez Oddział II Sztabu Głównego Wojska Polskiego, przeznaczonej do zadań sabotażowo-dywersyjnych i wywiadu na tyłach wroga. Siatka tworzona była z kadr Konfederacji Związków Obrońców Ojczyzny. Na terenie Prus Wschodnich działała wówczas Tajna Organizacja Konspiracyjna (TOK), która wysadzała słupy wysokiego napięcia, tory itp. W styczniu 1940 r. gestapo z Działdowa aresztowało i rozstrzelało 3 członków TOK oraz przejęło broń i środki sabotażowo-dywersyjne. Także w rejonie Suwałk aresztowano wówczas członków TOK[1]. Tajny biuletyn RSHA (Meldung wichtiger Staatspolizeilicher Ereignisse) z 10 listopada 1941 r. informował, że gestapo zlikwidowało polską tajną organizację TOK i aresztowało 15 osób należących do grupy sabotażowej oraz przejęło 40 bomb, 16 granatów, 8 kg trytolu i pistolet[2].

Na Śląsku podobną akcję prowadziła utworzona w październiku 1939 r. w Chorzowie i kierowana przez por. Józefa Korola („Hajducki") tzw. Grupa Przemysłowa. Korol ściśle współpracował z Organizacją Orła Białego (OOB). Grupa ta rozwinęła akcję sabotażu, którym kierowali Stanisław Przybysz, Józef Michalik. Przekazała następnie swoje agendy Służbie Zwycięstwu Polski (SZP).

Na Śląsku Cieszyńskim siatka dywersji pozafrontowej działała jako tzw. Organizacja Bojowa (utworzona jeszcze w maju 1939 r.). Na jej czele stali inż. Franciszek Kwaśnicki, Paweł Musioł, Józef Kominek. Weszła w marcu 1940 r. w skład Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Na Pomorzu Gdańskim w październiku 1939 r. powstała organizacja „Grunwald", kierowana przez mjr. Juliusza Cyrklewicza („Bończa"), która została rozbita w listopadzie 1940 r. W Warszawie w styczniu 1940 r. gestapo wpadło na trop organizacji sabotażowej, która dysponowała dużym arsenałem broni i środków sabotażowych[3]. W Łodzi grupy bojowe z polecenia ppłk. Edwarda Pfeiffera organizował działacz Robotniczego Towarzystwa Sportowego „Widzew" - por. Marian Malinowski („Pobóg"). Spalony, w lutym. 1940 r. wyjechał do Warszawy.

Pierwszą organizacją nastawioną na działalność sabotażową w przemyśle była Tajna Organizacja Wojskowa. Została ona utworzona 17 września 1939 r. z kadry tajnej organizacji Pogotowie Obywatelskie, którą przygotowywał do dywersji pozafrontowej Oddział II Sztabu Głównego. Komendantem Głównym TOW był kpt. W. Medyński, a następnie mjr Jan Mazurkiewicz („Jasio"). Kierował organizacją początkowo z Budapesztu. W czerwcu 1940 r. szlakiem kurierskim przez Słowację został przerzucony do Krakowa. TOW otrzymała rozkaz (od marszałka Rydza-Śmigłego) natychmiastowego podjęcia sabotażu. Była rozbudowana zwłaszcza na terenach południowej Polski. Np. okręg krakowski (kierował nim początkowo prof. Eugeniusz Machay, od wiosny 1940 r. mjr „Witold", a oficerem dywersyjnym był Czesław Hakke) dysponował patrolami (trójki, dziesiątki) dywersyjnymi w fabrykach Krakowa, Mielca, Dębicy, Rzeszowa, Jasła, Tarnowa, Przemyśla, Gorlic, Bochni, Sanoka[4].

W listopadzie 1939 r. utworzono okręg warszawski, którym dowodził Stanisław Zienkiewicz („Wolski"). Dysponował on już na początku 1940 r. zespołami dywersyjnymi w fabrykach, którymi kierowali „Piotr" i Bolesław Jarmużyński („Apolinary"). Grupą zaś małej dywersji dowodził Edward Paszkowski („Wiktor"). Podokręg Warszawa-Miasto podzielono na rejony (dzielnice): Śródmieście - komendant Wiesław Nerwus („Góra"), Mokotów - Zdzisław Czajkowski („Olek"), Wola - Lucjan Wancerski („Zaręba"), Powiśle - Romuald Kwieciński („Paweł"), Żoliborz - Stanisław Dąbrowski („Gustaw"). Do podokręgu tego w 1942 r. włączono Pruszków, Piastów i Żyrardów. Dynamikę rozwoju TOW ilustrują stany okręgu warszawskiego, który 15 stycznia 1940 r. liczył 67 żołnierzy, 13 maja 1940 r.- 193, a w końcu 1941 r. - 437 (w tym 287 robotników, 59 oficerów, 27 naukowców i 64 pracowników umysłowych, w tym wielu inżynierów)[5]. Paszkowski podaje, że akcję sabotażu w przemyśle na polecenie TOW prowadziło 4 tys. robotników, mimo że nie byli oni członkami organizacji.

Aktywny był również okręg radomski TOW, dowodzony przez dr. Józefa Rybickiego („Andrzej"), który dysponował patrolami w fabrykach Radomia i Częstochowy. Organizował je por. Jerzy Bogobowicz.

Organizatorem i komendantem okręgu śląskiego TOW był Stanisław Brzozowski („Karp"), zastępcą — Teodor Flprczak („Grab"), kierownikiem pionu wojskowego — Piotr Judecki („Migulec"), grupami sabotażowo-dywersyjnymi dowodził por. Woszczyna („Sosna"). TOW objęła swoją siecią zakłady Chorzowa (kier. Bolesław Dziamski — „Bolek"), Katowic, Będzina, Cieszyna, Oświęcimia, Zawiercia, Rybnika, Lipin, Łagiewnik. Grupami sabotażowymi w fabrykach kierowali: Bernard Danysz, Paweł Lazur, Józef Gębolis, Zygmunt Gawlas, 20-osobową grupą sabotażową „Huragan" w Łagiewnikach — Leon Brańczyk, 40-osobową grupą szkoleniową w zakresie sabotażu — Paweł Kempka, 40-osobową grupą bojową — Władysław Kłose. Środków dywersyjnych dostarczały z Krakowa Maria Kirchmayer i Aniela Ryczkowska[6].

Tajna Organizacja Wojskowa prowadziła sabotaż w przemyśle wojennym i spożywczym, początkowo mechaniczny, następnie stosując środki chemiczne (kwas siarkowy, papka chloranu żelaza, płyny samozapalające, materiały wybuchowe produkowano je w Warszawie, w tajnym laboratorium inż. Stanisława Bertschneidera - „Feliks"). Akcje te prowadzone były przez 3osobowe patrole. Szkolił je m.in. w Warszawie inż. Edward Niziołek („Tobiasz") - kurs trwał 48 godzin. Jak podaje Edward Paszkowski miesięczny plan sabotażu w przemyśle warszawskim przewidywał: uszkodzenie transformatora, 44 maszyn i 90 silników elektrycznych w fabrykach zbrojeniowych[7].

Tajna Organizacja Wojskowa ze względu na swe kadry wyszkolone w zakresie dywersji oraz przejęcie znacznej części zorganizowanej sieci terenowej dywersji pozafrontowej, jej magazynów- broni i materiałów sabotażowych, była dobrze przygotowana do działań dywersyjnych w przemyśle. Przystąpiła do nich na większą skalę w styczniu 1940 r. (m.in. za pomocą zapalników chlorano-potasowych i bomb termitowych podpalono szereg fabryk).

24 czerwca 1940 r. Komenda Główna TOW nawiązała współpracę z pionem, dywersji ZWZ. 15 marca 1943 r. TOW przekazała swój pion sabotażowo-dywersyjny w przemyśle Kedywowi.

Organizacją, która miała podobny jak TOW profil działania, była Organizacja Orła Białego (OOB). Utworzył ją 22 września 1939 r. w Krakowie mjr Kazimierz Kierzkowski („Prezes") - szef sztabu dowództwa II powstania śląskiego i członek kierownictwa sieci dywersji pozafrontowej, tzw. Grupy Wawelberg. 3 września 1939 r. otrzymał on rozkaz zorganizowania samoobrony na Śląsku przy pomocy komendantów sieci dywersji pozafrontowej.

Pionem wojskowym organizacji kierował ppłk dypl. Kazimierz Pluta-Czachowski („Gołdyn"), pionem cywilnym - ppłk Ludwik Muzyczka. („Sułkowski"). Organizacja Orła Białego rekrutowała się spośród członków Związku Strzeleckiego i Przysposobienia Wojskowego. 26 września 1939 r. na polecenie „Prezesa" kpt. inż. Stefan Boćki („Kozioł") został wysłany przez Budapeszt z raportem do Naczelnego Wodza. Wrócił 9 października przywożąc polecenie podjęcia sabotażu w przemyśle.

Komórkami fabrycznymi OOB w Krakowie kierował Czesław Skrobecki, a w Warszawie (sieć obejmowała tu fabryki Woli, Pragi, Śródmieścia, Rembertowa, Pruszkowa, Żyrardowa) dowódcą rejonu był Mieczysław Chyżyński („Pełka"). W okręgu COP, w fabrykach Mielca, Rzeszowa, Skarżyska, Starachowic, Ostrowca, Tarnowa, organizował OOB mjr Paweł Zagórowski („Strzemię") - szef dywersji pozafrontowej okręgu COP - i dr Julian Zabrzewski („Wiktorowski").

Głównym terenem działania OOB w przemyśle było Zagłębie Dąbrowskie. Komendantem okręgu był działacz PPS - por. prof. F. Makowski („Piotr"), twórca lokalnej grupy „Orzeł Biały", aresztowany 4 grudnia 1939 r. Następnie komendantem był kpt. Ryszard Margosz („Brzoza"), a zastępcą do spraw gospodarczych - Władysław Baromski („Sosnowski"). Pion dywersji OOB powstał na bazie sieci dywersji pozafrontowej. Dowodził nim kpt. Jan Hupa („Karol"), zastępcą był inż. Ze-non Znowski („Zenon"), kierownikiem rejonu Górny Śląsk - Franciszek Hamankiewicz („Rembisz"). „Zenon" kierował również sabotażem przemysłowym na Śląsku i w Zagłębiu.

Organizację w przemyśle Sosnowca tworzył por, inż. K. Mielczarski („Klemens"), Katowic - kpt. Z. Miłkowski („Powała"), Bytomia - chór. H. Suślik („Grzmot"), Opola - por. F. Wrzód („Wroderski"), Cieszyna - inż. A. Studencki („Złom").

OOB zorganizowała tu trzy rejony sabotażu przemysłowego:

- Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Czeladź;

- Katowice, Chorzów, Rybnik;

- Cieszyn, Frysztat, Żywiec.

Ponadto istniał rejon „Akcji Kolejowej" (z odcinkami Sosnowiec, Szczakowa, Olkusz, Katowice, Bielsko, Lubliniec) i zespoły lotne odwetu w Zagłębiu „Stach", na Górnym Śląsku „Wrzód", w Opolskiem „Grom", w Cieszyńskiem „Zator".

20 października 1939 r. OOB podporządkowała się Służbie Zwycięstwu Polski (zaprzysiężone tylko Komendę Gł.). Zgodnie z wytycznymi SZP organizacja zachowała samodzielność i specjalizację w zakresie sabotażu przemysłowego. Szefem dywersji w Komendzie Głównej OOB został ściągnięty w styczniu 1940 r. z Węgier kpt. Władysław Karaś („Pankracy"). 7 listopada 1939 r. przybył do Krakowa z Budapesztu mjr Feliks Ankerstein („Olgierd") - były zastępca szefa wydziału specjalnego Oddziału II, który przekazał nakreślone przez Naczelnego Wodza aktualne zadania, m.in. blokady przemysłu zbrojeniowego do wiosny 1940 r., utworzenia zespołów bojowych „Odwetu" i „Akcji Kolejowej". Akcja blokady przemysłu nie była możliwa do przeprowadzenia przez OOB, mimo iż, posiadała ona wówczas sieć dywersji, przeszkoliła dowódców rejonów (17-22 listopada 1939 r.) i podjęła sabotaż oraz dywersję, m.in. 11 listopada 1939 r. szereg akcji wykonała grupa inż. Józefa Szmechty na Śląsku. OOB uruchomiła produkcję bomb w łaźni w Czeladzi, którą kierował Stanisław Rokita („Stach"). Materiał wybuchowy, spłonki, lonty wykradano z kopalni Grodziec, gdzie komendantem OOB był Tadeusz Dobrzański[8].

Trójki (następnie piątki) łączone w grupy bojowe OOB organizował:

- w kopalni „Saturn" inż. Znowski („Zenon");

- w kopalni Grodziec Tadeusz Dobrzański, zastępca Bolesław Rójek;

- w cementowni Grodziec Tadeusz Przewłocki;

- w browarze sosnowieckim Jan Zagórny;

w kopalni „Mars" w Łagiszy (OOB miała tu 30 członków) Roman Sokół, Roman Broniszewski, Michał Adamiec, Stanisław Kulik, Józef Piotrowski, Wincenty Bijak, Józef Jakubczyk, Stanisław Sączewski (wszyscy zginęli w Oświęcimiu);

- w kopalni „Jowisz" w Wojkowicach - Mosur (imię nie jest znane);

- w kopalni „Renard" Ryszard Kaczmarski;

- w walcowni „Renard" E. Skóra, Jan Kaczmarski;

- w fabryce Radocha Franciszek Herok.

15 kwietnia 1940 r. OOB scaliła się z ZWZ stwarzając bazę dla Związku Odwetu, zwłaszcza na Śląsku, w Krakowskiem i Kieleckiem.

Dużą wagę do walki ekonomicznej z okupantem w początkach okupacji przywiązywała Komenda Obrońców Polski. Została zorganizowana w październiku 1939 r. w środowisku byłych żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza przez Bolesława Studzińskiego („Bogdan Nitecki"). Walkę w przemyśle prowadziły komórki:

- Akcji Dywersyjnej - komendant por. Zygmunt Jaczkowski („Jacek");

- Pionu Przemysłowego - komendant inż. Piątkowski („Mucha").

KOP objęła swoją działalnością fabryki Warszawy, gdzie komórki sabotażowe organizował Henryk Gaudasiński („Zdun"), fabryki Łodzi - kpt. Roman Pawłowski, zakłady krakowskie - Józef Nowak („Kawon"), poznańskie - Stanisław Ludwicki („Jarząb") oraz huty i kopalnie śląskie - kpt. Józef Szaflarczyk („Jastrząb").

Aktywne grupy sabotażowo-dywersyjne KOP w lipcu 1940 r. działały w:

- Lublinie - Chmielnickiego, Kasperskiego, Milewskiego, Oszata (m.in. w zakładach kamieniarskich, cementowni, rzeźni);

- Warszawie - Bachlińskiego, Grotowskiego, Majewskiego, Jaczkowskiego (m.in. Lilpopie, PWPW, Drukarni Państwowej, Wytwórni Win B. Rosner);

- Radomiu - Ociesy, Ratyńskiego;

- Stalowej Woli - Prędkowskiego (w Zakładach Południowych);

- Pionkach - Deji (w fabryce prochu), dr. Koperskiego;

- Kutnie - Czerwińskiego, Jastrząbka, Włodarskiego (w fabryce wód gazowych, mleczarni);

- Żychlinie - Świętochłowskiego (w. fabryce Rohn i Zieliński);

- Świętochłowicach - Szczepanika;

- Płocku - (w stoczni rzecznej)[9].

Komendant Główny KOP, Henryk Borucki, w 1940 r. kierował następujące zalecenia: „nakazujemy wszystkim członkom KOP sabotowanie w miarę możliwości zarządzeń władz hitlerowskich, a komórkom terenowym KOP udzielanie pomocy wszystkim, którzy sabotują i omijają okupanckie zarządzenia. Żądamy od wszystkich, którzy muszą pracować w zakładach i instytucjach pracujących na rzecz okupanta, by nie tylko nie pracowali gorliwie, ale przeciwnie - rzucamy hasło »Pracuj powoli i staraj się psuć wszystko, co służy okupantowi«[10].

l maja 1940 r. KOP wezwała np. do bojkotu najeźdźcy. Według założeń przodować w tej akcji mieli członkowie ruchu, oporu, do których powinni przyłączyć się robotnicy. Podjęcie akcji powszechnego sabotażu uzależniano od rozwoju sytuacji i od upowszechnienia się masowego bojkotu okupanta.

O akcji sabotażowej w przemyśle w okresie działań wojennych na Zachodzie w czerwcu 1940 r. Henryk Borucki pisze: „akcję sabotażową kontynuowano w takim zakresie i przy pomocy takich środków i sposobów, żeby nie prowokować krwawych represji ze strony okupanta"[11]. KOP została w 1940 r. rozbita przez gestapo. Część jej placówek przejął ZWZ, z pozostałych utworzono - Polską Armię Ludową (PAL). Z KOP współpracowało kilka organizacji konspiracyjnych. Jedną z nich byli wyspecjalizowani w wywiadzie przemysłowym „Muszkieterzy". Organizację utworzył w listopadzie 1939 r. inż. Stefan Witkowski („Jan Tenczyński"). Współpracowała z wywiadem angielskim. Kierował nią kapitanat (komendant i dwóch zastępców). Terenowo organizacja dzieliła się na rejony: Warszawa, Kraków, Radom, Łódź, Lublin, Siedlce-Brześć, Pomorze oraz grupy samodzielne: Reich, SGR (Samodzielna Grupa Rosja) i wywiadu technicznego. Organizacja „Muszkieterów" podlegała początkowo Naczelnemu Wodzowi. Od lutego 1940 r. wciągnięta została do współpracy z wywiadem ZWZ. W kwietniu 1942 r. Stefan Rowecki zwolnił z funkcji komendanta inż. Witkowskiego, a 27 sierpnia 1942 r. rozwiązał organizację, wcielając jej struktury do wywiadu AK.

Spośród członków Polskiej Organizacji Wojskowej i Batalionu Robotniczego Obrony Narodowej rekrutowała się powstała w listopadzie 1939 r. organizacja Polska Niepodległa (PN). Komendantem Głównym został Józef Suliński („Zawisza"), szefem sztabu - Karol Mroczkowski („Korczak"), inspektorem - Kazimierz Zatopiński („Jur"), szefem wydziału wojskowego - płk Stanisław Giebułtowicz („Żubr") cywilnego - Stanisław Leraański („Bukowczyk"), wywiadu - „Topór". Sabotażem w przemyśle kierował osobiście Suliński (osaczony 29 marca 1944 r. w Piastowie popełnił samobójstwo), a organizowały go wydziały wojskowy i cywilny w okręgach: I - Warszawa, II - woj. warszawskie, III - Lublin, IV - Łódź, V - Kielce, VI - Kraków, VII - Białystok, VIII - Poznań.

Najlepsze rezultaty w prowadzeniu sabotażu przemysłowego osiągnął okręg kielecki. Jego geneza sięga października 1939 r., gdy inż. Franciszek Przeździecki („Konrad"), były dyrektor Zakładów Metalowych „Granat", utworzył Samodzielną Grupę Przemysłową (SGP). Do kierownictwa grupy wchodzili oprócz Przeździeckiego Aleksander Bobrowski, Józef Gabszewicz („Aleksander"). Grupa ta stanowiła specyficzną organizację w polskim ruchu oporu. Nastawiała się od początku na sabotaż i opanowanie od wewnątrz zakładów zbrojeniowych przez konspiracyjną organizację przemysłową (czyli odwrotnie - niż ZWZ, który projektował wciągnięcie konspiracji fabrycznej do oddziałów liniowych). Grupa ta rozrosła się i na początku 1941 r. liczyła 400 członków. Nawiązała współpracę z Departamentem Przemysłu i Handlu Delegatury RP. W następujących fabrykach istniały jej komórki: „Granat", huta Ludwików i elektrownia w Kielcach, Fabryka Amunicji i Odlewnia w Skarżysku, Zakłady Starachowickie, Zakłady Metalowe w Suchedniowie, kamieniołomy k. Kielc, warsztaty naprawy wodociągów Franciszka Przeździeckiego, Kazimierza Kowalskiego i inż. Tadeusza Waszkiewicza w Kielcach, piekarnia i „Społem" w Kielcach.

W zakładach tych prowadzono sabotaż, wykradano amunicje, części uzbrojenia, materiały wybuchowe, narzędzia, wiertła, stal specjalną i dokonywano reperacji broni.

W kwietniu 1941 r. Samodzielna Grupa Przemysłowa weszła w skład Polski Niepodległej (PN). Przeźdżiecki postawił warunek utworzenia odrębnego okręgu przemysłowego „Centrum". Komendantem „Centrum" został Przeździecki (od maja 1943 r. przebywał w Warszawie), zastępcą - por. Aleksander Bobrowski („Michał"), oficerem łącznikowym - chor. Stanisław Wojdan („Stefan"), oficerem wywiadu - Józef Gabszewicz („Aleksander"), dyrektor Banku Rolnego „Społem", szefem sztabu - Józef Mularczyk („Kazik"), inspektorem - Józef Suligowski („Jakub") od 1943 r., skarbnikiem - Stanisław Wach („Orczyk"), główny magazynier „Społem". Okręg ten dzielił się na obwody przemysłowe (wydzielone z obwodów liniowych wszystkie fabryki i warsztaty):

- Kielce (1) - por. Aleksander Bobrowski („Michał");

- Skarżysko (2) - ppor. Józef. Suligowski („Jakub");

- Starachowice (3) - inż. Leonard Perkowski („Czarny"), inż. Leon Gosztowtt („Chrząszcz"), inż. Bzikowski, Edmund Perszel („Józef"), Antoni Kossobudzki;

- Ostrowiec Św. (4) - inż. Stanisław Żakowski;

- Częstochowa (5) - sierż. NN;

- Stalowa Wola (6) - Karol Szaniawski, Marceli Siedlanowski i inż. Wołk-Łaniewski.

Komórki fabryczne wciągnięto do kooperacji z warsztatami konspiracyjnymi Polski Niepodległej, m.in. grupy z fabryk amunicji w Skarżysku, Częstochowie, Kielcach zorganizowały przerzut części nabojów (łuski, spłonki, proch, pociski) na zewnątrz, gdzie je montowano lub dorabiano brakujące elementy. Aparaty do zaciskania nabojów wykonały grupy sabotażowe w „Granacie" i w Zakładach Starachowickich. Grupa z „Granatu" uruchomiła w warsztatach Przeździeckiego, Kowalskiego i Waszkiewicza produkcję granatów. Naprawiano tu również broń, amunicję i sprzęt wojskowy.

W grudniu 1941 r. grupa sabotażowa PN i grupa kolejarzy zabrała w Kielcach kilkadziesiąt skrzyń amunicji karabinowej i przeciwpancernej.

Uruchomiono również produkcję cyjankali, iperytu i olejów nikotynowych, którą prowadzili Bobrowski i Józef Sachnowski („Maria"). W kwietniu 1942 r. okręg „Centrum" liczył 2043 członków, w tym: obwód Kielce „Cl" - 950, Skarżysko „C2" - 660, Starachowice „C3" - 295, Ostrowiec „C4" - 40, Częstochowa „C5" - 75, Stalowa Wola „C6" - 23. W kwietniu 1942 r. po scaleniu Polski Niepodległej z Armią Krajową przyjęto również propozycję inż. Przeździeckiego zachowania wydzielonego okręgu przemysłowego w ramach AK. Do AK bezpośrednio wcielono okręg liniowy PN, a okręg „Centrum" pozostał nadal przemysłowym okręgiem w tej organizacji. W famach AK głównym zadaniem „Centrum" była konspiracyjna produkcja broni, amunicji, granatów. Plany powstania zakładały tu opanowanie fabryk amunicji. Zrezygnowano z zamiarów opanowania zakładów wyłącznie siłami oddziałów liniowych, a rozbudowano konspirację wewnątrz fabryk[12].

W fabrykach, ośrodkach przemysłowych powstało oprócz wyżej wymienionych również wiele lokalnych grup konspiracyjnych, m.in. „Ku Wolności" na Śląsku, Wielkopolska Organizacja Wojskowa w Poznaniu, Polska Organizacja Bojowa, Polskie Siły Zbrojne, „Orlęta" w Łodzi, „Czarny Legion" w Gostyninie, „Gryf Pomorski", Grupa „Zachód" na Pomorzu, „Herold Polski" w Warszawie, Radomska. Organizacja Bojowa i „Wolność" w Radomiu, „Robótka" w Starachowicach, Związek Wyzwolenia Ojczyzny w Pionkach, Komitet Walki Zbrojnej w Ostrowcu, grupa kpt. Zbyszyńskiego w Sanoku.


Przypisy:

  1. Berichterstattung über besondere wichtige Ereignisse beim Sachgebiet II Al nach Ausbruch des Kriegs 10.I.1940 r., CA KC PZPR, AM 1912/2.
  2. Meldung wichtiger Staatspolizeilicher Ereignisse nr 4 z 10 XI1941 r., CA KC PZPR, RSHA St 3,107, k.3.
  3. Berichterstattung über besondere...
  4. Relacja Edwarda Paszkowskiego (w zbiorach autora).
  5. T. Strzembosz, Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1979, s. 7.
  6. Z. Walter-Janke, Podziemny Śląsk, Warszawa 1968, s. 100.
  7. Relacja Edwarda Paszkowskiego.
  8. Relacja Kazimierza Pluty-Czachowskiego oraz J. Kaczmarski Krótki zarys ruchu oporu w Sosnowcu (w zbiorach autora); Walter-Janke, op. cit., s. 1-18.
  9. Relacja Henryka Boruckiego, t. I, AWIH, III/97/1, s. 155, 157, t. IIa, s. 18.
  10. Tamże, t. I, s, 133; „Polska żyje" nr 28, luty 1940 r.
  11. Borucki, op.cit., t. II, s. 485; Akta Oberlandesgericht Posen, AWIH, VII/l/32, s. 1-79.
  12. Relacja Franciszka Przeździeckiego (w zbiorach autora); Relacja Józefa Suligowskiego, AWIH, 111/49/213.

Skocz do: Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi