Porębski, Szare Szeregi
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Dobiegła końca bohaterska Obrona Warszawy, gdy 27 września 1939 roku zapadła decyzja, że Związek Harcerstwa Polskiego wejdzie do konspiracji. Zorganizowanie Głównej Kwatery Harcerzy powierzono późniejszemu Pierwszem Naczelnikowi, Florianowi Marciniakowi „Szaremu", harcmistrzowi z Poznania. Aresztowany dnia 6 maja 1943 roku zginął w Obozie Koncentracyjnym w Gross-Rosen 21 lutego 1944 roku.
Drugim Naczelnikiem został hm Stanisław Broniewski „Witold" legendarny „Orsza", dowódca akcji odbicia więźniów „Pod Arsenałem" w Warszawie (26.III.1943 r.). W organizowaniu Szarych Szeregów współdziałał hm Aleksander Kamiński, późniejszy autor „Kamieni na Szaniec", który stworzył organizację młodzieżowo-harcerską „Wawer" i był jej komendantem przez całą okupację pod pseudonimami „Kazimierczak” i „Hubert”.
Po upadku Powstania Warszawskiego Naczelnik St. Broniewski 3.X.1944 r. poszedł do niewoli niemieckiej, a trzecim i ostatnim Naczelnikiem był hm Leon Marszałek „Jan", który odtworzył Główną Kwaterę w Częstochowie i w Krakowie.
Po ruszeniu ofensywy Armii Czerwonej, dnia 17.I.1945 r. właśnie w Krakowie zapadła decyzja Głównej Kwatery o rozwiązaniu Szarych Szeregów.
***
Szare Szeregi - to wojenny kryptonim całego Związku Harcerstwa Polskiego, który dzielił się na Organizację Harcerzy i Organizację Harcerek. Przyjęło się jednak powszechnie odnosić nazwę Szarych Szeregów do Organizacji Harcerzy.
Organizacja Harcerek, która weszła do wojny z dobrze działającym Pogotowiem Wojennym Harcerek, używała kryptonimów: OB-Organizacja Harcerek, ZK - Związek Koniczyn, a od 1943 r. BO - Bądź Gotów.
***
Celem działalności Szarych Szeregów było wychowanie młodzieży tak, jak przed wojną w Z.H.P. W czasie wojny było to wy-chowanie przez pełne zaangażowanie się w walkę. Dlatego Przyrzeczenie Harcerskie:
„Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Szarych Szeregów"
zostało uzupełnione Ślubowaniem:
„Ślubuję na Twoje ręce pełnić służbę w Szarych Szeregach, tajemnic służbowych dochować, nie cofnąć się przed ofiarą życia".
Ostateczna redakcja programu Szarych Szeregów (1941 r.) mieściła się w hasłach „Dziś - jutro - pojutrze".
„Dziś” to walka, toczona już w określa okupacji.
„Jutro" to walka jawna w szeregach odradzającej się armii (Powstanie Narodowe).
„Pojutrze” to odbudowa Rzeczypospolitej i przysposabianie się do tej odbudowy m.in. przez kształcenie (tajne nauczanie). W Szarych Szeregach przygotowywane się do odbudowy Z.H.P. po wojnie. Stąd szkolenie kadr instruktorskich na kursach drużynowych, kursach podharcmistrzowskich, zwanych „Szkołą za lasem" i kursach harcmistrzowskich, noszących nazwę „Kursy Charyzmatyczne".
***
Od 1942 r. wprowadzono podział organizacyjny na „Zawiszę", „BS" i „GS".
„Zawisza" obejmowała młodzież od 11 do 14 lat. Pracę harcerską prowadzone w zastępie, w drużynie, a działalność wojenna obejmowała akcje propagandowe, kolportaż, mały sabotaż, wywiad (obserwacje) oraz przygotowanie do służb pozafrontowych: łączności pomiędzy urzędami, obsługę poczty, pomoc przy naprawach linii łączności, rozlepianie afiszy, zwiad informacyjny, regulację ruchu, OPL, dozór i zadania dorywcze. Te przygotowania mieściły się w kryptonimie „Mafeking".
„BS” - Bojowe Szkoły miały obejmować młodzież w wieka 14 do 17 lat. Program obejmował szkolenie wojskowe na poziomie strzelca, kursy podoficerskie, mały sabotaż, wywiad, szkolenia specjalistyczne np. samochodowe, łączności, terenoznawstwa, współdziałania w akcji N.
„GS" - Grupy Szturmowe to młodzież powyżej 17 roku, która otrzymywała przydziały wojskowe do plutonów i kompanii, przechodziła Kursy Podchorążych, po ukończeniu których była awansowana na odpowiednie funkcje: sekcyjni, zastępcy i dowódcy drużyn, zastępcy i dowódcy plutonów. Niektórzy przechodzili Kursy Wielkiej Dywersji WD. Pewne drużyny i plutony, najczęściej ochotniczo przechodziły do Kierownictwa Dywersji „KEDYW", jednakże pozostawały dalej podległe harcersko Szarym Szeregom - chodziło bowiem o zapewnienie ciągłości wpływów wychowawczych. W końcowej fazie GS podejmowały zbrojną walkę z okupantem w swoim teranie, lub po przejściu do oddziałów partyzanckich OP.
***
Szare Szeregi stanowiły element Państwa Podziemnego, były powiązane z Delegaturą Rządu na Kraj, a w szczególności z jej
Departamentem Oświaty. Ponadto nawiązana była bardzo ścisła współpraca z Armią Krajową na wszystkich szczeblach dowodzenia. Komendant Główny AK rozkazem nr 56 z 1941 r. powtórzonym w rozkazie nr 129 z 16.III.1942 oraz w rozkazie nr 495/I z 20.III.1944 postanowił, ze:
„Członkowie Szarych Szeregów, którzy wejdą do zespołów konspiracyjnych, będą uważani bez względu na wiek za żołnierzy.”
***
Szare Szeregi skupiały przedwojennych instruktorów i harcerzy. Z czasem przybywali ci, którzy z Harcerstwem związali się dopiero podczas wojny. Ale swoim programem „M" - Młodzież - Szare Szeregi, zaczęły przyciągać i obejmować też młodzież nieharcerską, której odpowiadał ideał wychowania harcerskiego. Tak było szczególnie ze starszą młodzieżą wstępującą do plutonów i kompanii wojskowych Szarych Szeregów. Trzeba więc stwierdzić, że w oddziałach Szarych Szeregów byli nieharcerze, tak jak i trzeba stwierdzić, że inni harcerze byli członkami nieharcerakich plutonów i kompanii AK, GL oraz różnych innych organizacji konspiracyjnych. W męskich Szarych Szeregach spotykano nieliczne dziewczęta (harcerki i nieharcerki) na funkcjach łączniczek, sanitariuszek, kurierek itp.
Naczelny Wódz gen. Władysław Sikorski tuż przed swą tragiczną śmiercią w specjalnym rozkazie powiedział:
„Dziękuję Harcerstwu za dotychczasową postawę i pozytywne wyniki pracy. Aprobuję zamierzenia pogłębienia i rozbudowy tej pracy. Ufam, że wierni harcerskim ideałom będziecie umieli zawsze odnaleźć właściwą drogę służby i ofiary dla dobra Najjaśniejszej Rzeczypospolitej".
***
W Szarych Szeregach przyjęto następujące kryptonimy:
Główna Kwatera - „Pasieka”
Chorągiew - „Ul”
Hufiec - „Rój"
Drużyna - „Rodzina"
Zastęp - „Pszczoła”
ponadto spotykany termin patrol oznacza „Środowisko" (miejscowość), w którym były zorganizowane grupy Szarych Szeregów.
***
W okresie największego rozwoju organizacji istniało 20 Chorągwi, a więc: 4 Chorągwie Polski Centralnej (na terenie Generalnego Gubernatorstwa) Warszawska, Mazowiecka, Radomska, Lubelska; 4 Chorągwie Polski Południowej (na terenie Generalnego Guber natorstwa) Kielecka, Częstochowska, Krakowska, Lwowska; 6 Chorągwi Polski Zachodniej (na terenach włączonych do Niemiec) Pomorska, Wielkopolska, Łódzka, Zagłębiowska, Śląska oraz „Ul Chrobry” tj. Chorągiew Harcerzy z Polski Zachodniej, przebywających w czasie wojny na terenie Gen. Gubernatorstwa; 6 Chorągwi z terenów Polski Wschodniej, w tym „Ul Złoty" t j. Chorągiew Harcerzy z Polski Wschodniej przebywających w czasie wojny na terenie Gen. Gubernatorstwa.
Stan na dzień 1.V.1944 wynosił 8.359 harcerzy w Szarych Szeregach.
***
Szare Szeregi były jedyną organizacją skautową w okupowanej Europie, która podjęła podziemia działalność i walkę z Niemcami.
Do ciekawostek należy zaliczyć, że to nie organizacja Szarych Szeregów szukała członków, ale chętni szukali dojścia do organizacji. A jeśli już patrzeć na Szare Szeregi jak na wojsko - nie było to wojsko dla jakiegoś stronnictwa politycznego. Było to wojsko ochotnicze, bez stypendiów i płatnych etatów.
Było nas niespełna 9.000. Trwało to 5 lat i 4 miesiące. A weszliśmy do Historii i pozostawiliśmy wspaniałą Legendę ludzi i czynów Szarych Szeregów.
Do Was się zwracam harcerki i harcerze - których jest obecnie parę milionów i ponad 100 000 instruktorów: Czy wpiszecie się do Historii PRL gdy wejdziecie do życia obywatelskiego, szczególnie dziś, gdy Ojczyzna nasza jest w potrzebie?
Gen. dywizji Tadeusz Bór-Komorowski do harcerek i harcerzy w Polsce:
„Ile razy myślę o pracy harcerek i harcerzy w Polsce myślę o niej z najwyższym uznaniem. Wykonali oni nie tylko dobrze swą robotę na odcinku organizacyjno-wychowawczym wśród polskiej młodzieży oraz w zakresie służby sanitarnej, łącznościowej, kolportażu prasy podziemnej i małego sabotażu antyniemieckiego, ale zdobyli sobie piękną kartę w dziejach organizowania Armii Krajowej i jej walkach. Ich pomocy zawdzięczamy dotarcia do niektórych ziem zachodnich na najcięższych do przebycia szlakach. W Powstaniu Warszawskim wzięły udział harcerskie oddziały i biły się doskonale. Stwierdzam, ta harcerze dobrze zasłużyli się Rzeczypospolitej. Ich ideologia oparta o zasady chrześcijańskie, służbę Bogu i Ojczyźnie oraz najszlachetniej pojętą rycerskość jak i metoda wychowawcza organizacji harcerskiej zdały egzamin wielkiej próby."