Porębski, Wydawnictwa Krakowskich Szarych Szeregów
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Od rozpoczęcia działania w konspiracji harcerze krakowscy wydawali podziemne gazetki. Na początku były to indywidualne inicjatywy, jak np. pisemko „Pobudka" wydawane w środowisku XV KDH przez Władysława Mitkowskiego (+1944 r.) i Leopolda Molickiego już na wiosnę 1940 r. Gazetka była powielana w lokalach przy ul. Kościuszki 37, następnie przy ul. Twardowskiego 99 a Mitkowskich.
Spis treści |
„Przegląd Polski”
Od grudnia 1939 r. wydawany był początkowo jako „Informacje Radiowe”, a od 17.1940 r., do V.1944 r. jako „Przegląd Polski”. Tygodnik o ciągłej numeracji i stałym nagłówku, wychodził w trzech mutacjach: A-Kraków, B-Myślenice, C-Mościce, początkowo na powielaczu własnej roboty, później na bębnowym powielaczu (zdobycznym). Techniką drukarską ukazało się 12 numerów (1942 r.) Nakład 200 - 300 egzemplarzy, dochodził do 500 egzemplarzy. Redagowali: Wacław Borelowski (+t1941), Stanisław Kunze „Bóbr" (+1941), Kazimierz Wajdziński „Słowianin" (+1941), Stanisław Szczerba „Linus” (+1944) i najofiarniej Leszek Guzy „Broniec" (+1944).
W skład zespołu współredagujących, łączników, zaopatrujących w papier, farbę, matryce, powielających, składających i pakujących, wreszcie kolporterów - z których każdy jednakowo ryzykował cierpieniem i życiem - zmieniając się, wchodzili: Tadeusz Górczyński „Ewa" (+1941), Tadeusz Żak „Wilk" (+Oświęcim), Józef Szczerba „Żbik", Feliks Florek „Zbójnik", Leon Piórecki „Lopek", Aleksander Świątek „Boruta" (więziony później w Niemczech, przeżył), Władysław Świątek „Boryna" (więziony później w Niemczech – przeżył), Bohdan Kasiarski „Kresowiak” aresztowany w 1944 r. przeżył obóz w Gross-Rosen), Eugeniusz Kasiarski „Hetmański" (aresztowany 1944 r. przeżył obóz w Gross-Rosen), Zygmunt Pogan „Zbroja", Roman Wusatowski „Feluś" Tadeusz Cieplik, Jerzy Kupiec, Witold Kupiec, Anna Marszałkówna (aresztowana 1943 r. przeżyła obóz w Ravensbruck), Mieczysław Pucek „Marian", Edward Kozdraś „Kociołek" (+1944), Tadeusz Lasik „Kotek" (+1944).
Nasłuch radiowy główny prowadził w Myślenicach hm Kazimierz Cyrus Sobolewski „Słoneczny” i do niego jeździli łącznicy po matryce, a w Krakowie nasłuch i redagowanie „Wiadomości z ostatniej chwili” prowadził Igor Pankow „Turek".
Jak dalece ryzykowna to była działalność, niech świadczy zestawienie, że na 25 podanych nazwisk 9 osób zginęło, a 5 osób przeżyło aresztowania, więzienia, obozy koncentracyjne.
„Przegląd Polski" był powielany w mieszkaniach:
- ul. Czysta 11 (Krauze) do V.1941 r.
- ul. Długa 61 (Wajdziński) do V.1941 r.
- ul. Mikołajska 5 (Szczerba) do IX.1941 r.
- pl. Szczepański 2 (Florek - w biurze Landwirtschafliche Zentralstelle w godz. od 23 do 5 rano) do V.1943 r.
- Borek Fałęcki (Marszałkówna) do XI.1943 r.
- ul. Chłopickiego 3 (Pogan) do IV.1944 r.
- ul. Długa 6 (Guzy) do 4.V.1944 r.
„Przegląd Polski" w treści zawierał: wiadomości agencyjne, wiadomości z ostatniej chwili, aktualną publicystykę, „Nakazy dnia” stała rubryka, „Na ziemi polskiej” - stała rubryka, wiersze, przedruki np. z Biuletynu Informacyjnego, fragmenty „Kamieni na szaniec”, czasami wklejane fotografie.
Aresztowanie 4.V.1944 r. Leszka Guzego, Edwarda Kozdrasia i Tadeusza Lasika w lokalu przy ul. Długiej 6 zakończyło pięcioletnią akcję wydawniczą „Przeglądu Polskiego", który był najdłużej wychodzącym periodykiem w okupowanym Krakowie.
Nie ulega wątpliwości, że istniało współdziałanie redakcji „Przeglądu" z BiP Krakowskim.
„Przegląd Polski Młodych"
Ukazywał się w oparcia o redakcję PP na przełomie lat 1942-43. Przypuszczać należy, że miał spełniać rolę organu Szarych Szeregów.
„Wiadomości"
Wychodziły 3 razy w tygodniu, powielane, pismo ZWZ-AK. W okresie do maja 1944 r. było obsługiwane przez redakcję „Prze-glądu Polskiego".
„Watra"
„Watra" z podtytułem „Pismo młodzieży polskiej” powielane było od czerwca 1943 r. do kwietnia 1944 r. początkowo jako miesięcznik, później dwutygodnik - razem ukazały się 24 zeszyty. Nakład do 300 egzemplarzy. Korzystało przez pewien czas z subwencji Stronnictwa Polskich Demokratów[1]. Założone przez Tadeusza Staicha
„Bartuś Bronikowski” i Adama Kanię „Akant" przy współudziale nieharcerzy i harcerzy (Staniaław Szczerba „Linus" Jerzy Szewczyk „Szarzyński", Edward Heil, tutaj jako „Scout” - aktualny komendant Chorągwi. Powielany w mieszkaniu Szczerby ul. Mikołajska 5. Aresztowanie w dniu 8 maja 1944 roku przy ul. Grzegórzeckiej 14, A. Kani, St. Szczerby, J. Szewczyka, Jerzego Wirtha „Moxa", E. Heila zakończyło akcję wydawniczą. Wszystkich rozstrzelano jeszcze w maju 1944 roku.
„Bez Wędzidła”
Pismo to ukazywało się od lipca do listopada 1943 roku, przeznaczone było dla wąskiego grona odbiorców. Powielano go w mieszkaniach przy ul. Kalwaryjskiej (Jasieńscy) i przy ul. Staromostowej (Szewczyk). Zespół redakcyjny, któremu przewodniczył J. Szewczyk stanowili nieharcerze i harcerze (m.in. A. Kania, J. Wirth, Lucjan Krywak „Mazur", Wiesław Zapałowicz „Ros”, Przemysław Wilkosz „Aput”).
„Na Ucho"
Pismo satyryczo-humorystyczne, ilustrowane karykaturami, wychodziło od 7.XI.1943 r. do 30.IV.1944 r. w nakładzie 150-200 egzemplarzy. Redaktor Jerzy Szewczyk „Szarzyński" (+1944), Stanisław Szczerba „Linus" (+1944), strona graficzna Jerzy Wirth „Moxa" (+1944), satyra Eugeniusz Kolanko „Bard" (+1944), współpraca: Janusz Benedyktowicz „Lir", Stefan Jasieński „Janusz", Adam Kania „Akant", Lucjan Krywak „Mazur", Stanisław Strzelichowaki „Wiktor”, Przemysław Wilkosz „Aput", Zdzisław Wójcik „Cras", Józef Gąsior „Ochota", „Zośka", „Strzemieńczyk”, który m.in. pisał na maszynie, aresztowany w marcu, został rozstrzelany 9 kwietnia 1944 roku.
Początkowo „Na Ucho" powielano przy ul. Mikołajakiej 5 (Szczerba) korzystając ze współpracy z red. „Watry". Później zespół usamodzielnił się, posiadał własny powielacz i zdobył środki finansowe. Po aresztowaniach 8.V. 1944 r. pismo już się nie okazywało.
„Czuwaj"
„ Czuwaj - wróg jest tuż" - pomyślany był jako dwutygodnik. Pierwszy numer ukazał się z datą 15.XI.1943 r. Redagowali Jerzy Szewczyk i Stanisław Szczerba z udziałem Adama Kani. Przypuszczać należy, że wyszło niewiele numerów tego pisemka.
„BIMS"
Dwutygodnik powielany na hektografie spirytusowym własnej konstrukcji ukazywał się od stycznia 1944 r. pod redakcją Wiesława Zapałowicza „Ros” przy współpracy Jerzego Szewczyka, Magdy Chodekówny, Tadeusza Mohra „Tom", Przemysława Wilkosza „Aput", Jadwigi Weruszyńskiaj „Ciotuni”.
„Na Tropie”
Pismo zawiszaków. W okresie od 25.I.1944 r. do 25.VI.1944 wyszło numerowanych 12 zeszytów, przy czym nr-y l, 9, 10 nie ukazały się. Nakład 50 egzemplarzy, powielano przy ul. Zielonej pod numerem 23 (Rokossowski). Zespół redakcyjny tworzyli Tadeusz Rokossowski „Miś", Kazimierz Lisiński „Lisek", Edward Więcek „Żmija", współpracowali Mieczysław Mysiński „Mietko", Adam Kania „Akant", Jerzy Krasicki „Literat".
„Szturmowiec"
Pismo ukazywało się po Powstaniu Warszawskim w grudniu 1944 i w styczniu 1945 roku parę razy w tygodniu. Przeznaczone było dla młodzieży szczebla BS i GS, a także dla młodzieży wojskowej AK. Prawdopodobnie pismo było inspirowane przez GK Szarych Szeregów. Treści merytoryczne harcerskich pism omawiają obszerniej
następujące prace:
- „Dwa lata" - Stanisław Strzelichowski, 1972, Ossolineum
- „Prasa konspiracyjna w Krakowie w latach 1939 - 1945" – Jerzy Jarowiecki, 1977, Ossolineum
- „Podziemna Prasa Szarych Szeregów" - Maria Wiśniewski, 1975
[Kolportaż]
Doc. J. Jarowiecki w zestawieniu podaje, że czasopisma Szarych Szeregów liczą 10 tytułów.
Powielarnie Szarych Szeregów wykonywały też lokalne ulotki propagandowe oraz instrukcje i rysunki do szkolenia wojskowego. Poza rozprowadzaniem własnych wydawnictw, krakowscy harcerze kolportowali druki przywożone przez łączników z „Pasieki" oraz wydawnictwa przekazywane przez krakowski BiP. Osobną akcję stanowiło dyskretne rozprowadzanie wśród Niemców materiałów „N"-nowskich t j. wydawanych przez Polaków w języku niemieckim pism propagandowych, insynuujących istnienie i działanie niemieckich organizacji podziemnych.
Dwukrotnie, w dniach 4.VII. 1943 i 1.XII. 1943 r. wyszły podrobione nadzwyczajne wydania „Gońca Krakowskiego" - wówczas codziennej gazety w języku polskim, wydawanej przez Niemców (tzw. „Gadzinówki"). Oczywiście oba te „lewe"
„Gońce Krakowskie" opracowane i drukowana były przez odpowiednie komórki AK, a zawierały treści patriotyczne i informacyjne.
Krakowskim Szarym Szeregom zarówno z „Zawiszy” jak i z kompanii „Bartek” przypadła w udziale uliczna rozprzedaż tych „nadzwyczajnych wydań". Akcja była przemyślana, sprawnie przeprowadzona i nie pociągnęła za sobą aresztowań.
Jerzy Szewczyk „Szarzyński", REQUIEM
Bili cię stary?
Serce ci łzami krwi płakało.
Bili cię stary - co?
a tyś się modlił czerwono-biało.
Prali cię strasznie - stary –
Aż ci żyły męką nabrzmiały.
Aż w łuk bezradny łamały się bary
Tyś szeptał - nie wolno ... nie można .
Dla chwały Rzeczypospolitej.
A mdlałeś stary pod razami.
Trzymał cię refren w sercu ukryty,
Najświętsza Panno - módl się za nami...
Ból na pryzmatach doznań rozstrzępiony
Stępiał, stwardniała hardość w tobie.
I kiedyś skonał, duchu umęczony,
Polska wstawała, Polaka na twym grobie.
(Drukowane w nr 3 „Watry” z 5.II.1944 r.)
Przypisy:
- ↑ Doc. J. Jarowiecki zalicza „Watrę" do pism SPD. Oczywiście, że w „Watrze” pisało wielu młodych, w tym na pewno też z SPD. Ale jak dalece pismo miało rodowód Szarych Szeregów najlepiej świadczy fakt, że aresztowanie harcerzy spowodowało koniec „Watry".