---

Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Spis treści 1 [Wprowadzenie] 2 [Powstanie międzyuczelnianego Akademickiego Koła Stronnictwa Pracy] 3 [Deklaracja Programowa SP] 4 [Próby tworzenia ogólnopolskiej organizacji młodzieżowej SP] 5 [Drugi etap działalności młodzieży chadeckiej w Krakowie] 6 Przypisy:

[Wprowadzenie]

W październiku 1945 roku powstał przy Zarządzie Wojewódzkim Stronnictwa Pracy (SP) w Krakowie Komitet Organizacyjny, mający na celu zorganizowanie młodzieży w ramach tego stronnictwa. Efektem jego działalności było zawiązanie Koła Młodzieżowego (głównie z udziałem studentów), które miało być zalążkiem odrębnej organizacji młodzieżowej ideowo związanej ze SP, a w której młodzież miała znaleźć wyrobienie społeczne, a nie tylko zajmować się polityką i walką partyjną^[1]. Został opracowany projekt statutu, który przesłano do Warszawy. Przy Zarządzie Wojewódzkim SP powołano Komisję Młodzieżową, mającą koordynować pracę powstałych kół młodzieżowych. Krakowscy działacze planowali utworzenie ogólnopolskiej organizacji młodzieżowej związanej ideowo ze Stronnictwem Pracy. Prace te zostały zahamowane 17 października, gdy zawieszono w czynnościach Zarząd Wojewódzki SP i opieczętowano jego lokal. Część młodzieży aresztowano, nieliczni wstąpili do działających już w środowisku organizacji, reszta zaś oczekiwała na utworzenie stronnictwa opartego na zasadach chrześcijańskich^[2]2.

Utworzenie Koła Młodzieżowego w ramach Zarządu Wojewódzkiego SP w Krakowie wyprzedzało działania władz centralnych stronnictwa, które dopiero 12 listopada 1945 roku postanowiło powierzyć dwóm zespołom odrębnie pracującym: w Bydgoszczy (Z. Felczak, dr K. Studentowicz) i w Warszawie (prof. dr K. Kumaniecki, dr K. Lityński) prace przygotowawcze zmierzające do utworzenia organizacji młodzieżowej^[3]. W niedługim też czasie przy ZG SP uformowała się Komisja Młodzieżowa w składzie: prof. dr K. Kumaniecki (przewodniczący), dr K. Lityński, A. Kozanecki (zastępcy), O. Budrewicz (sekretarz), która podjęła kroki zmierzające do utworzenia ogólnopolskiej organizacji młodzieżowej o światopoglądzie chrześcijańskim^[4].

Od stycznia 1946 roku, w wyniku działania wspomnianej komisji, zaczęto tworzyć zalążki organizacji młodzieżowej w postaci Kół Młodych. Przyjmowały one różne nazwy, najczęściej przedwojenne, jak: Związek Młodzieży Pracującej „Jedność" lub Związek Młodzieży Polskiej (Akademickiej) „Odrodzenie". W niektórych środowiskach, na przykład w Poznaniu, Rzeszowie, Bydgoszczy, powołano koła i ich zarządy, w większości zrzeszające przedwojennych działaczy, przyjmujące też przedwojenną nazwę. Koła te skupiały pewną liczbę młodzieży, głównie akademickiej i rzemieślniczej.

[Powstanie międzyuczelnianego Akademickiego Koła Stronnictwa Pracy]

W rezultacie legalizacji SP w skali całego kraju w połowie listopada 1945 roku, Zarząd Wojewódzki SP w Krakowie wznowił swoją działalność. 12 II 1946 powstał Zarząd Młodzieżowy przy Zarządzie Wojewódzkim SP w Krakowie, który utworzył międzyuczelniane Akademickie Koło Stronnictwa Pracy (z inspiracji przebywającego w Krakowie prof. dr K. Kumanieckiego). Do AKSP należeli głównie studenci i to w przeważającej mierze z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Walne zebranie AKSP wyłoniło zarząd ze Stefanem Fedyną na czele, rozpoczynając tym samym intensywną pracę organizacyjną pod ideowym patronatem Stronnictwa Pracy. AKSP liczyło wówczas 106 członków^[5].

16 II 1946 odbyło się pierwsze zebranie nowo wybranego zarządu w celu omówienia planu pracy. Ustalono między innymi stałe dyżury członków zarządu w lokalu SP oraz cotygodniowe zebrania dyskusyjne, na których zarząd informował członków o aktualnych sprawach Stronnictwa i Koła. W każdą pierwszą sobotę miesiąca postanowiono odbywać zebranie z referatem i dyskusją. Referentami byli między innymi: ks. J. Piwowarczyk, ks. Bober, K. Turowski, S. Dudek, S. Jędo. Przy AKSP zorganizowano również koło prelegentów, którego członkowie wygłaszali referaty dotyczące programu i działalności SP ustosunkowujące się jednocześnie do spraw bieżących, zwłaszcza referendum^[6].

Praca AKSP obejmowała wówczas dwa działy: pracę intelektualną prowadzoną dla młodzieży studenckiej, szkolnej i pozaszkolnej i pracę zgodną z zainteresowaniami członków. Zorganizowano także kursy dla prelegentów oraz działaczy kół młodzieży szkół średnich i młodzieży pozaszkolnej. Do kół AKSP młodzież szkół średnich miała być wybierana przez nauczycieli uczących w danej szkole. Odbyło się nawet zebranie młodzieży o światopoglądzie chrześcijańskim, ale koła nie zorganizowano.

Praca intelektualna i praca zgodna z zainteresowaniami nie mogły sobie przeszkadzać, przeciwnie, miały ściśle się uzupełniać. Mająca powstać organizacja ogólnopolska powinna posiadać wyraźnie sprecyzowany statut, z jasno sformułowanym celem i kierunkami działania^[7].

Przed wybranym zarządem AKSP stanęły następujące pilne zadania do realizacji^[8]:

1. Zaznaczenie swojego istnienia, rozpoczęcie działalności i rozpowszechnianie programu ideowego AKSP w środowisku młodzieżowym poprzez między innymi koło prelegentów i zebrania dyskusyjne;

2. Doprowadzenie do rejestracji AKSP w Uniwersytecie Jagiellońskim, starostwie oraz powołanie i zatwierdzenie ogólnopolskiego związku;

3. Konkretna pomoc w palących sprawach i potrzebach środowiska studenckiego poprzez działającą w środowisku Akademicką Środowiskową Komisję Porozumiewawczą Organizacji Młodzieżowych (ASKPOM).

3 III 1946 w Bursie Przemysłowo-Rękodzielniczej ks. Kuznowicza odbyło się zebranie informacyjne, na którym prezes Koła Stefan Fedyna przedstawił główne zręby ideologii SP, zapoznając jednocześnie zebranych z metodami, przy pomocy których stronnictwo dążyć będzie do ich realizacji. Szczególny nacisk położył on na przeciwieństwo natury zasadniczej, zachodzące między obozem marksistowskim a chrześcijańskim. Stoimy — stwierdził — na gruncie spirytualizmu, przeciwstawiamy się materialistycznemu poglądowi na świat, głosimy hasło sprawiedliwości społecznej i miłości bliźniego, a nie walki klas. Fedyna omówił także pięć zasad ideowych oraz sytuację przedwyborczą SP. Przedstawił postulaty młodzieży studenckiej sformułowane pod adresem władz państwowych.

Dotyczyły one między innymi powiększenia funduszów na cele oświatowe, przydzielania stypendiów dla najbardziej potrzebujących, powiększenia przydziałów tekstylnych i żywności z UNRRA, przydziału dostatecznej ilości chleba, zorganizowania burs dla młodzieży wiejskiej, zagwarantowania uczelniom autonomii oraz poprawy warunków bytowych dla kadry nauczającej. Zebranie wykazało - pisała „Odnowa" - gotowość młodzieży do podjęcia natychmiastowej pracy dla budowania Polski chrześcijańskiej, narodowej i demokratycznej^[9]. Na jednym z kwietniowych zebrań AKSP zwrócono szczególną uwagę na doniosłość czynnego udziału młodzieży w ruchu chrześcijańsko-społecznym, którego wykładnikiem politycznym było Stronnictwo Pracy. W referacie poświęconym młodzieży Dominik Morawski stwierdził, że odczuwanie i myślenie kategorią narodu jako całości jest cechą charakterystyczną, którą odznacza się znakomita większość młodzieży polskiej bez względu na pochodzenie socjalne i przekonania polityczne. W tym świetle jest rzeczą sztuczną i szkodliwą przeciwstawianie, jak to niektórzy czynią tak zwanego frontu młodzieży ludowej, powstałego z dotychczas istniejących organizacji młodzieżowych, całej reszcie. To przeciwstawianie jest niedźwiedzią przysługą wyrządzoną idei zjednoczenia narodowego. Droga dzielenia prowadzi bowiem do rozdźwięków i nie tworzy atmosfery zgody i spokoju. Nasza droga — stwierdził referent — to droga łączenia, której dać winna wyraz młodzież uczestnicząca w ruchu chrześcijańsko-społecznym. Apelował o porzucenie stanowisk wyczekujących i biernych. Dał również wyraz uznania dla supremacji celów duchowych nad materialnymi w hierarchii potrzeb społecznych. Stąd też wynikało, że rzeczywistość narodową mamy obowiązek i prawo zarazem kształtować w kierunku zgodnym z tymi postulatami, dla znalezienia właściwej rozwojowej drogi dla Polski^[10].

AKSP zostało zarejestrowane w Uniwersytecie Jagiellońskim już wkrótce po rozpoczęciu działalności przez zarząd, natomiast zalegalizowanie koła w starostwie nastąpiło dopiero 25 II 1946. Pozostawała więc otwarta sprawa rejestracji ogólnopolskiego związku. Starania środowiska krakowskiego AKSP były w tym względzie intensywne. 23 III 1946 odbyło się Walne Zebranie koła, a 28 III 1946 zebrała się Komisja Statutowa w celu przygotowania projektu statutu i deklaracji ideowej na Ogólnopolski Zjazd Delegatów Wojewódzkich Komisji Młodzieży SP. Opracowany przez Kraków projekt statutu i deklaracji mającej powstać organizacji wysłano do ZG SP^[11].

Po zajściach 3 V 1946, ówczesny premier Edward Osóbka-Morawski zaprosił do Warszawy na dzień 22 czerwca przedstawicieli Kół Młodzieżowych z całej Polski na zebranie w gmachu Prezydium Rady Ministrów, na którym poruszono problemy środowisk studenckich i ich stosunku do ówczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej. Z ramienia AKSP był tam obecny Stefan Fedyna, który poruszył sprawę rejestracji Ogólnopolskiego Związku SP. W przerwie zebrania dyrektor departamentu Ministerstwa Oświaty zapewnił go, że będzie interweniował w tej sprawie. Ale nie przyniosło to żadnego rezultatu^[12].

W środowisku krakowskim działała Akademicka Środowiskowa Komisja Porozumiewawcza Organizacji Młodzieżowych w składzie: Akademicki Związek Walki Młodych „Życie", Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, Akademickie Koła Młodzieży Wiejskiej „Wici", Związek Młodzieży Demokratycznej, Akademickie Koło Młodzieży Chłopskiej AKSP. Przy głosowaniu obowiązywała jednomyślność, a uchwały czy rezolucje musiały być przyjęte przez wszystkie organizacje, aby stały się obowiązujące. Sekretarzem zebrań byli kolejno przedstawiciele organizacji wchodzących w skład Komisji. Podejmowała ona ważne problemy dla ówczesnego życia studenckiego, między innymi decydowała o przydziale miejsc w domach studenckich, stypendiach i pomocy dla młodzieży. Przedstawicielem AKSP w ASKPOM był prezes i jeden z członków zarządu. Początkowo niektóre organizacje odmawiały AKSP prawa głosu decydującego pozostawiając mu jedynie głos doradczy. Motywowały to brakiem ogólnopolskiego związku. Spór wokół tej kwestii wyjaśniono na spotkaniu z wiceministrem oświaty Władysławem Bieńkowskim, który stwierdził, że skoro AKSP jest zarejestrowane w UJ, to winno posiadać głos decydujący na forum Komisji. Podczas jej posiedzeń (co dwa tygodnie) AKSP zajmowało miejsce mediatora pomiędzy AZWM „Życie" a AKMW „Wici", stojącymi na dwóch przeciwstawnych biegunach. Kryzys w Komisji Porozumiewawczej nastąpił na posiedzeniu po zajściach 3 maja. Komisja miała ocenić te wydarzenia, znaleźć drogę wyjścia z konfliktu z władzami bezpieczeństwa (aresztowanie dużej liczby studentów) i zająć konkretne stanowisko w tej sprawie poprzez wydanie odezwy do studentów krakowskich i młodzieży szkół średnich strajkującej w całym kraju. AZWM „Życie" posiadał własny projekt odezwy do studentów, który usiłował przeforsować. Na to jednak nie zgodziły się pozostałe organizacje tworzące ASKPOM. Po długich dyskusjach doszło do uchwalenia kompromisowej odezwy, ale AZWM „Życie" opublikował ją w brzmieniu pierwotnym bez uwzględnienia poprawek. Ostatecznie dzięki przybyciu do Krakowa premiera Osóbki-Morawskiego i zwolnieniu z aresztu prezesa Bratniej Pomocy Studentów UJ Jana Deszcza przez majora WU BP Frey-Bieleckiego kryzys został rozładowany^[13].

[Deklaracja Programowa SP]

AKSP opierało swój program działania na deklaracji programowej SP i jego deklaracji ideowej. Wynikało z nich, że stronnictwo nawiązuje do ruchu chrześcijańsko-społecznego w Polsce, opartego na ideologii zawartej w encyklikach papieskich, formułujących chrześcijańskie zasady życia zbiorowego, a w szczególności ustroju społecznego. Deklaracja podkreślała, że SP opiera się na ideologii Chrześcijańskiej Demokracji i Narodowej Partii Robotniczej oraz to, że państwo polskie winno stać na gruncie cywilizacji zachodnio-europejskiej. Podstawą ideologii SP były zasady praworządności i sprawiedliwości społecznej stojące na gruncie chrześcijańskim, narodowym i demokratycznym. SP — czytamy w deklaracji — uznaje prymat celów ducha nad celami materii, konieczność jednej etyki w życiu prywatnym i publicznym, autonomii Kościoła oraz religijnego wychowania. Odrzucano wszelkie formy totalitaryzmu (panowania siły nad prawem) stojąc na gruncie pełnej integralnej demokracji politycznej i społecznej, dążąc do zjednoczenia wszystkich Polaków na gruncie chrześcijańskim oraz do przeprowadzenia reform socjalno-politycznych, gospodarczych i kulturalno-oświatowych w duchu sprawiedliwości. Naczelne stanowisko wśród równouprawnionych wyznań w państwie zachować miał Kościół katolicki, rządzący się własnymi prawami. Zasada chrześcijańska oznaczała, że życie zbiorowe, a więc i ustrój polityczno-społeczno-gospodarczy, ustawodawstwo, wychowanie opierać należy o moralność, filozofię i etykę chrześcijańską będącą wykładnikiem przyrodzonego prawa moralnego wynikającego z natury człowieka i jego przeznaczenia. Na straży tej etyki stać miał autorytet Kościoła. SP — jako polityczny obóz świata pracy — stawiał sobie za cel budowę Polski potężnej, praworządnej i sprawiedliwej, nawiązującej do najlepszych tradycji narodowych i powołującej masy ludowe do pełnego, twórczego udziału w kształtowaniu losów narodu i państwa^[14]. Współżycie narodów miało odbywać się na zasadzie: wolny z wolnym, równy z równym.

W sprawach gospodarczych opowiadano się za gruntowną reformą rolną i intensyfikacją rolnictwa, upaństwowieniem i uspołecznieniem kluczowego przemysłu, podkreślano też podstawową rolę własności prywatnej, opiekę państwa nad rzemiosłem, drobnym handlem i średnim przemysłem prywatnym. Pozostałe problemy — rola pracy w życiu człowieka, likwidacja przywilejów, współkontrola i współkierowanie przez świat pracy życiem gospodarczym — były formułowane ogólnikowo bez ich precyzowania i raczej nie rozwijane^[15].

W kwestiach dotyczących głównego kierunku działania stronnictwa zaznaczyły się pewne różnice pomiędzy przedstawicielami szczebla centralnego a działaczami krakowskimi. W odezwie zamieszczonej w organie centralnym stronnictwa „Odnowa" Zarząd Wojewódzki w Krakowie w związku z podjęciem działalności stronnictwa, podkreślał w zasadzie główne wytyczne tez programowych, jak chociażby fakt, że stronnictwo domaga się., aby Państwo stało na gruncie cywilizacji zachodnio-chrześcijańskiej, której ugruntowanie i rozpowszechnienie stanowi misję dzie-jową narodu polskiego^[16].

Oblicze polityczne krakowskiego SP nie odbiegało zasadniczo od ogólnego programu stronnictwa. Zostało ono określone w tezach programowych opublikowanych w grudniu 1945 roku w Krakowie.

Program ten podkreślał we wstępie, że jest syntezą chrześcijańską jakiej nie osiągnięto dotąd w żadnym ustroju^[17]. Szczególnie mocno podkreślano religijne pryncypia we wszystkich dziedzinach życia prywatnego i społecznego, przy czym element wiary katolickiej został jeszcze silniej podkreślony w napisanej przez ks. Jana Piwowarczyka („Michał Patkowski") broszurze Katolicy a Stronnictwo Pracy, wydanej nakładem ZW SP w Krakowie. Podkreślano w niej między innymi, że katolicyzm musi walczyć o swoje „być albo nie być" (walka z materializmem jako główny cel; działania)^[18].

[Próby tworzenia ogólnopolskiej organizacji młodzieżowej SP]

AKSP w Krakowie od początku swojego powstania opowiadało się za powołaniem ogólnopolskiej organizacji młodzieżowej i w tym celu przygotowano projekt statutu, który został przedstawiony na Ogólnopolskim Zjeździe delegatów Wojewódzkich Komisji Młodzieżowych SP odbytym 6 i 7 IV 1946 w Warszawie. Było to zbieżne z szeroko zakrojoną akcją stronnictwa mającą na celu zorganizowanie młodzieży w skali ogólnopolskiej. Kwietniowy Zjazd delegatów terenowych (po dwóch przedstawicieli z województwa — z prawem głosu) miał być wstępem do formalnego powołania organizacji młodzieżowej SP.

Głównym zadaniem Zjazdu było nadanie ściśle organizacyjnych form działania młodzieży chrześcijańskiej. Dokonano wyboru Prezydium Zjazdu (Tadeusz Grabowski, Stefan Fedyna, Bernard Wojciechowski, Tadeusz Jędrzejowski), Komisji Statutowej (Wiesław Chrzanowski, Jan Skrzypczak, Józef Baster, Andrzej Owsiński, Edward Szelakowski), Komisji Wyborczej (Feliks Kółeczek, Tomasz Łęcki, Włodzimierz Lidniowski, Józef Machowski, Andrzej Kiełpiński, Stefan Fedyna, Dominik Morawski), uchwalono statut i nazwę organizacji, wybrano tymczasowe władze organizacji oraz powzięto uchwały i rezolucję^[19].

Zjazd wypowiedział się za utworzeniem samodzielnej organizacji, która przy zachowaniu swej odrębności pozostałaby w łączności ideowej ze SP. Obecny na otwarciu Zjazdu prezes SP Karol Popiel powiedział do uczestników między innymi: Zebraliście się tu, aby utworzyć nową organizacje, młodzieżową związaną tylko luźnie ze SP. Zarówno o statucie, jak i o nazwie zadecydujecie sami. Nikt wam niczego narzucać nie będzie [...] Młodzież SP musi zająć pośród innych organizacji młodzieżowych należne jej stanowisko^[20].

Uczestnicy Zjazdu wypowiedzieli się jednogłośnie za utworzeniem samodzielnej organizacji młodzieżowej, dla której uchwalono nazwę Chrześcijański Związek Młodzieży „Odnowa". Do Prezydium Zjazdu i Komisji Wyborczej z Krakowa wszedł Stefan Fedyna, natomiast do Komisji Statutowej Józef Baster. Na Zjeździe doszło do różnicy zdań, której podłożem był charakter przyszłej organizacji, statut i deklaracja ideowa, pomiędzy środowiskiem bydgoskim (któremu patronował dr. K. Lityński) a środowiskiem, krakowskim (któremu patronował prof. dr K. Kumaniecki i K. Turowski), popartym przez pozostałe ośrodki. W następstwie tego grupa bydgoska opuściła salę obrad^[21].

Organizacja miała być samodzielna, członkowie jej mogli należeć do SP, ale nie do innych organizacji politycznych. Wstępować do niej mogła młodzież, która ukończyła 16 lat. W miastach na terenie których były wyższe uczelnie, miano tworzyć koła akademickie posiadające autonomię. Spośród przedstawionych trzech projektów statutów: Krakowa, Poznania i Warszawy, uczestnicy Zjazdu nie wybrali żadnego. Po wielogodzinnych dyskusjach, jak i licznych uwagach uczestników Zjazdu uchwalono statut będący syntezą tych trzech.

Nowa organizacja miała posiadać czterostopniową strukturę. Władzę naczelną Chrześcijańskiego Związku Młodzieży „Odnowa" sprawować miał Kongres Związku (zbierający się raz na dwa lata), który miał powoływać Radę Naczelną (w gestii jej leżało rozstrzyganie spraw Kongresu w przeciągu dwóch lat) i Zarząd Główny będący organem wykonawczym, reprezentującym związek na zewnątrz. Kongres powoływał także Sąd Organizacyjny i Główną Komisję Rewizyjną. Władzę powołaną na zjeździe stanowić miał Komitet Organizacyjny, zaś władzę statutową — tymczasowe władze związku posiadające wszystkie kompetencje z wyjątkiem zmiany statutu.

Władze wojewódzkie wyłaniać miał Zjazd Wojewódzki spośród kandydatów wytypowanych przez Koła, których liczbę zatwierdzać miał Zarząd Wojewódzki. Oprócz Sądu Organizacyjnego i Komisji Rewizyjnej (wybieranych przez Zjazd Wojewódzki) działał także Sąd Honorowy.

Zjazd Powiatowy powstawać miał tam, gdzie działały co najmniej dwa koła. Także przy nim funkcjonować miała Komisja Rewizyjna i Sąd Koleżeński, wyłaniane przez wspomniany Zjazd Powiatowy. Podstawową komórkę organizacyjną stanowiły koła, które liczyły co najmniej 15 osób. Zarząd Koła wybierany miał być przez Walne Zebranie Koła, które wyłaniało Komisję Rewizyjną i Sąd Organizacyjny. Walne zebranie można było zwołać na żądanie 1/3 członków. Kandydatów na Zjazd Wojewódzki wysuwać miały Koła. Liczbę kandydatów ustalał Zarząd Wojewódzki. Związek mógł być rozwiązany na pierwszym Kongresie większością 2/3 głosów przy obecności 3/4 delegatów upoważnionych do głosowania.

Dokonano wyboru tymczasowych władz organizacyjnych do czasu legalizacji oraz zatwierdzono statut. W skład Zarządu Głównego weszli: Wiesław Chrzanowski — prezes, Anna Potulicka, Andrzej Kozanecki, Olgierd Budrewicz, Czesław Sikora, Józef Machowski, Andrzej Owsiński, Tadeusz Gralowski, Tomasz Łącki, Stefan Fedyna, Feliks Kółeczek. Do Głównej Komisji Rewizyjnej: Józef Baster — prezes, Władysław Ledniowski, Zbigniew Goszczyński, Józef Białkowski, Edward Szelackowski, Ignacy Wojteczek, Antoni Kmiotek, Hieronim Granilewicz. Do Głównego Sądu Organizacyjnego: Dominik Morawski — przewodniczący, Jan Skrzypczak, Jerzy Kmietnicki, Bolesław Solików, Andrzej Kominek, Andrzej Korczała, Stefan Jeżyński^[22].

Powołano także Prezydium Zjazdu (Olgierd Budrewicz — przewodniczący, Tadeusz Grabowski, Stefan Fedyna, Bernard Wojciechowski, Tadeusz Jędrzejowski) i Komitet Organizacyjny Tymczasowych Władz Chrześcijańskiego Związku Młodzieży „Odnowa" (Wiesław Chrzanowski — przewodniczący, Andrzej Kozanecki — zastępca, Feliks Holeczek, Olgierd Budrewicz — skarbnik, Anna Potulicka — sekretarz, Czesław Sikora, Józef Machowski, Andrzej Owsiński, Tadeusz Grabowski, Tomasz Łęcki, Stefan Fedyna — członkowie)^[23].

Zjazd upoważnił Prezydium Związku do opracowania deklaracji, która miała być przedstawiona zarządom wojewódzkim do zatwierdzenia. W rezolucji uchwalonej przez delegatów zwrócono się do władz SP o dokooptowanie do Centralnej Komisji Młodzieżowej Tymczasowego Zarządu Chrześcijańskiego Związku Młodzieży „Odnowa" i działanie SP w celu jego legalizacji w skali całego kraju.

Działalność młodzieży chadeckiej w Krakowie we wspomnianym okresie sprowadzała się do organizowania zebrań dyskusyjnych, których celem było poznanie i pogłębienie własnej ideologii i założeń działania AKSP. Członkowie Koła w okresie poprzedzającym referendum ludowe rozlepiali afisze, rozdawali ulotki. W czasie referendum brali udział w komisjach zarówno podczas głosowania, jak i przy obliczaniu głosów.

Bazę społeczną organizacji stanowiły grupy młodzieży chadeckiej, endecja i pewna część inteligencji a także młodzieży robotniczej i rzemieślniczej. Oceniający współcześnie organizację W. Bujak stwierdza, że Koła działające przy SP skupiały młodzież przychodzącą do SP przypadkowo, rzadko na zasadzie świadomego wyboru ideowego lub politycznego. Jeżeli natomiast miał miejsce taki wybór — twierdzi Bujak — to zwykle czynnikiem przyciągającym była opinia o SP jako stronnictwie chrześcijańskim walczącym z komunistami, ale umiarkowanym, w przeciwieństwie do bojowo nastawionego PSL^[24]. Twierdzenie Bujaka wydaje się zbyt jednostronne, nie uwzględnia on bowiem faktu, że członkowie AKSP byli jednocześnie członkami Sodalicji Mariańskich — organizacji zrzeszających praktykujących katolików. Przeczy to więc jego twierdzeniu, że członkowie AKSP wstępowali do Koła na zasadzie przypadku bez uwzględnienia swoich własnych poglądów i przekonań. Stefan Fedyna uważa, że młodzież studencka działająca w ramach SP była młodzieżą wierzącą i szukającą urzeczywistnienia swego chrześcijańskiego poglądu na świat w ramach ideologii SP jako jej najbardziej odpowiadającej^[25].

Powołanie do życia organizacji młodzieżowej i jej legalizacja stale były przedmiotem zainteresowania władz naczelnych SP. Nasilenie starań o dopuszczenie do legalnej działalności nowej organizacji młodzieżowej przechodziło różne fazy i stopnie. Jedną z przyczyn tego stanu rzeczy był negatywny stosunek do niej ówczesnego ministra oświaty dr. S. Skrzeszewskiego, do którego Sekretariat Generalny SP 21 II 1946 wysłał memoriał Komitetu Wykonawczego w sprawie reaktywowania niezależnej ogólnopolskiej organizacji ideowo-wychowawczej o światopoglądzie chrześcijańsko-społecznym, pozytywnie nastawionej do Polski Ludowej. 29 X 1947 udali się w tym celu do ministra oświaty przedstawiciele ZG SP, ponawiając prośbę o zezwolenie na reaktywowanie organizacji młodzieżowej. Motywowano to tym, iż nie jest zamiarem SP stworzenie sobie z młodzieży odpowiednika partyjnego lub rozbudowanie nowej organizacji młodzieżowej a tylko przejęcie zgrupowanej już w SP młodzieży wyznającej wspomniany światopogląd i włączenie jej do czynnego udziału w szlachetnym współzawodnictwie z innymi organizacjami ideowo-wychowawczymi^[26].

Próby powołania odrębnej organizacji stanowiły nadal przedmiot działania różnych ośrodków i były wówczas często podejmowane. Warto wspomnieć, że Komisja Młodzieżowa KW SP z prof. dr. K. Kumanieckim działała aż do planowanego Kongresu SP w czerwcu 1946 roku.

25 czerwca zawieszono działalność SP, a w kilka dni później koło młodzieży chadeckiej w Krakowie praktycznie przestało istnieć, ponieważ nie opowiedziało się za nowym kierownictwem SP.

[Drugi etap działalności młodzieży chadeckiej w Krakowie]

Drugi etap działalności młodzieży chadeckiej w Krakowie rozpoczął się wraz z ukonstytuowaniem się 30 I 1947 nowego zarządu z Anną Stahl na czele^[27]. AKSP weszło wówczas w skład Zarządu Grodzkiego SP w Krakowie, który sprawował kontrolą nad działalnością Koła poprzez osobę dr. Juliusza Sas-Wisłockiego (wiceprzewodniczącego Zarządu Grodzkiego SP), będącego przewodniczącym referatu spraw młodzieżowych w ZW SP. Koło nie podjęło intensywnej działalności czyniąc usilne starania o zalegalizowanie, by móc działać na równi z innymi organizacjami ideowo-wychowawczymi w środowisku studenckim.

23 II 1947 na zebraniu Zarządu Grodzkiego SP w Krakowie, któremu przewodniczył wspomniany dr Sas-Wisłocki, aktyw AKSP głosował za odezwą Polskiego Związku Zachodniego z dnia 27 stycznia postulującą aby podpisanie traktatu pokojowego z Niemcami miało miejsce w Warszawie^[28]. 28 IV 1947 na Walnym Zebraniu AKSP przyjęto dymisję Anny Stahl, powierzając funkcję prezesa Stefanowi Kotłowskiemu. Wyłoniono również nowy zarząd^[29]. Powołano także w ramach koła trzy komisje: organizacyjną (Michalik), propagandy (Kotłowski) i imprezową (Stahl) oraz zapomogową. Zebrani podjęli decyzję w sprawie zawiadomienia Bratnich Pomocy, Kół Naukowych, Kół Prowincjalnych o wznowieniu działalności, podkreślając jednocześnie ścisły związek z Sodalicjami Mariańskimi, do których zalecano wstępować członkom AKSP. Wysunięto także postulat pod adresem MRN o dopuszczenie do niej przedstawicieli koła^[30]. W związku z tym, że AKSP oprócz młodzieży akademickiej skupiała młodzież szkolną i pozaszkolną, dla której powołano referat mło-dzieży nieakademickiej, pod kierownictwem Barbary Cehak i Wojciecha Wieczorka, wszczęto starania o utworzenie Koła Młodzieżowego SP i legalizację AKSP, ale bez rezultatu.

Podejmując ponownie działalność w styczniu 1947 roku członkowie AKSP chcieli działać pod nazwą Związek Postępowej Młodzieży Chrześcijańskiej „Odrodzenie", z której to nazwy ostatecznie zrezygnowano pozostając do czasu reaktywowania „Odrodzenia" przy starej.

Problem utworzenia centralnej organizacji młodzieżowej wypływał wielokrotnie na posiedzeniach Zarządu Grodzkiego SP w Krakowie. Wysunięto go również na Zjeździe Wojewódzkim SP za pośrednictwem Zarządu Grodzkiego. Zebrani postanowili zwrócić się do władz centralnych SP o podjęcie starań mających na celu powołanie do życia organizacji młodzieżowej we wszystkich środowiskach studenckich w Polsce o nazwie Katolicka Młodzież Akademicka „Odrodzenie"^[31].

18 XI 1946 Prezydium ZG SP zwołało ogólnokrajową konferencję przedstawicieli Zespołów Młodych. Na wspomnianą konferencję przybyło 26 delegatów reprezentujących następujące województwa: Gdańsk, Szczecin, Bydgoszcz, Poznań, Katowice, Kraków, Łódź, Lublin, Białystok i Warszawa. Otwierając konferencję w imieniu ZG SP dr K. Lityński podkreślił w obecności prezesa ZG dr. Widy-Wirskiego konieczność zorganizowania młodzieży w jedną potężną organizację. Delegaci stwierdzili, że we wszystkich województwach działają duże grupy młodzieżowe zrzeszone tymczasowo w Zespołach Młodych SP. Uczestnicy konferencji podkreślili konieczność powołania do życia samodzielnej organizacji młodzieżowej z własnymi władzami naczelnymi, tak dla młodzieży pracującej jak i uczącej się. Wybrano sześcioosobową Komisję, która opracowała deklarację ideową. Wynikało z niej, że Związki Młodzieży SP są organizacjami ideowo-wychowawczymi realizującymi narodowy, chrześcijański i demokratyczny światopogląd. Mają one kształtować wartości twórcze przez wysiłek zmierzający do rozwoju kulturalnego narodu, stać na gruncie zasad chrześcijańskich. Uznano, że siły duchowe wyznaczają stopień ich wysiłku w dziedzinie materialnej, zaś ustrój demokratyczny zapewnia praworządność państwa i wolność jednostki. Młodzież — stwierdzono — deklaruje pozytywny stosunek do przemian społecznych i udział w odbudowie zniszczonego kraju. Wyłoniono Komitet Organizacyjny Związków Młodzieżowych SP (Jęczmionka, Deczko, Brykalski, Milcz, Chielecki, Uznański, Domański, Stahl, Stępiński i Milczarek), i postanowiono także wysłać projekty statutów do wszystkich województw w celu dokonania poprawek oraz zwołać w następnym tygodniu konferencję^[32].

Z początkiem 1947 roku wkrótce po zorganizowaniu ZG SP utworzono Wydział Młodzieżowy i ponownie powołano komisją do spraw młodzieży. Kierownictwo SP wielokrotnie zwracało się do władz z odpowiednimi postulatami, formalnie przyjmowanymi raczej przychylnie, ale bez podejmowania wyraźnych jednoznacznych decyzji. Propozycje tego typu były w gruncie rzeczy naiwnością wobec wyraźnej polityki władz, dążących do ujednolicenia ruchu młodzieżowego i stworzenia jednej organizacji skupiającej całą młodzież i naturalnie nie mogły przynieść żadnych rezultatów. Na audiencji u prezydenta B. Bieruta 13 V 1948 uzyskano jedynie obietnicą włączenia przedstawicieli młodzieży SP do władz organizacji Służba Polsce.

Partykularyzm, wewnętrzne dyskusje w stronnictwie dotyczące charakteru deklaracji ideowej przyszłej organizacji, wreszcie niezdecydowanie w dokonaniu wyboru spośród tradycyjnych organizacji młodzieżowych na rzecz jednej wspólnej, sprawę legalizacji przedłużały. Wobec takiego stanu rzeczy postanowiono młodzież SP ująć w inne formy organizacyjne. Wysunięto projekt stworzenia Wydziałów Młodzieżowych z nadaniem pewnej a jednak kontrolowanej przez władze stronnictwa autonomii. Postanowiono też wysunąć pod adresem rządu postulat legalizacji Związku Młodzieży Pracującej „Jedność"^[33].

Przedstawiciele AKSP piastowali w tym czasie liczne funkcje w Zarządzie Grodzkim, między innymi Franciszek Walczak był jego członkiem, Antoni Kołdys zaś wchodził w skład Komisji Rewizyjnej. We wrześniu 1947 roku na Zjeździe Wojewódzkim SP wysunięto ponownie wniosek za pośrednictwem Zarządu Grodzkiego powołania organizacji ogólnopolskiej lub lokalnej, ideowo związanej z SP.

W szeregach AKSP przeprowadzono w tym czasie weryfikację członków, w wyniku której przeciwnicy nowej linii politycznej SP zostali pozbawieni członkostwa. Zalecono też członkom koła branie udziału w pracach Bratnich Pomocy, Kół Naukowych i organizacji młodzieżowych oraz podjęto starania o zalegalizowanie AKSP. Nawiązano dobre stosunki z Caritas Academica, uchwalono nawet składkę 300 złotych od osoby na rzecz wspomnianej organizacji. Wśród członków koła rozdzielono przydziały z misji amerykańskiej, a także ufundowano stypendia z sum otrzymywanych na ten cel z ZW SP. Powiększono także liczbę komisji tworząc oprócz informacyjnej, imprezowej (R. Korpak), propagandową z Jerzym Bafią na czele. Bardzo aktywnie działał wspomnia-ny referat młodzieży nieakademickiej, Barbara Cehak przy Kole zorganizowała młodzieżową grupę harcerską będąc zarazem jej drużynową.

Nawiązano także współpracę z Kołem Tramwajarzy SP oraz zorganizowano opiekę nad dziećmi—ofiarami wojny^[34].

W grudniu 1947 roku AKSP podjęło akcję oświatową prowadzoną za pomocą gazetki ściennej redagowanej przez komitet redakcyjny w składzie: Barbara Cehak, Jerzy Bafia i Wojciech Wieczorek. W celu usprawnienia pracy koła w miejsce komisji imprezowej i informacyjnej powołano komisję organizacyjną z sekcjami: imprezową i propagandową. Przewodniczącym komisji organizacyjnej został S. Kosibowicz, zaś na czele sekcji propagandowej stanął J. Bafia a komisji imprezowej R. Korpak. Podjęto także ponownie próbę zalegalizowania AKSP, która utknęła w martwym punkcie z powodu „braku statutu", jak to określono.

Rozwój liczbowy AKSP w Krakowie w latach 1945—1949 odzwierciedlają następujące dane^[35]35: (Tablica).

Miesiąc	Rok	Liczba człon.	Miesiąc	Rok	Liczba człon.
listopad	1945	105	listopad	1947	75
marzec	1946	97	grudzień		80
kwiecień		100	styczeń	1948	75
styczeń	1947	11	marzec		75
luty		23	czerwiec		75
marzec		24	lipiec		75
kwiecień		40	wrzesień		78
maj		70	grudzień		78
czerwiec		43	wrzesień	1949	85

Warto podkreślić, że w niektórych kołach lewicowych oceniano stan AKSP w kwietniu 1946 roku na około 1000 członków, a nawet 600, co było dużą przesadą. Z przedstawionych danych wynika niezbicie, iż liczba członków tego koła nie przekraczała 100 członków.

Bardzo żywą działalność rozwinęło koło w połowie roku 1948 za prezesury Anny Stahl. Było ono wówczas pod względem liczebności drugim kołem w Zarządzie Grodzkim. Prowadziło działalność w trzech kierunkach: propagandowo-imprezową (akcja werbunkowa na wyższe uczelnie), samokształceniową i ideowo-wychowawczą (dyskusje), samopomocową (zapomogi). Głównym celem AKSP było rozładowanie wśród studentów kompleksu nieufności do ówczesnej rzeczywistości poprzez skupianie młodzieży w swoich szeregach. W tym celu prowadzono często dyskusje połączone z referatami (z reguły co dwa tygodnie). Na jednej z nich Jerzy Bafia — przewodniczący sekcji propagandowej — wygłosił referat: Marksizm a katolicyzm mający za zadanie porównanie doktryny marksistowskiej z aktualnymi wówczas prądami społeczno-filozoficznymi panującymi w niektórych społeczeństwach chrześcijańskich i ideologią SP. Bardzo ważną rolę odgrywała akcja propagandowa za pomocą wspomnianej Gazetki Ściennej, której wydawania zaprzestano w lutym 1948 roku. Na jej miejsce zaczęto od marca tego roku wydawać Biuletyn Organizacyjny „Przyszłość", którego pierwszy numer ukazał się 10 III 1948 a ostatni 16 kwietnia tegoż roku. Publikowano w nim teksty ideowe, światopoglądowe, nawoływano do zgody narodowej. Biuletyn zawierał również kronikę życia kulturalnego środowiska, publikował poezję i satyrę^[36].

AKSP działało na prawach wszystkich innych kół SP i podlegało bezpośrednio Zarządowi Grodzkiemu. W jego skład wchodziła nie tylko młodzież studencka, ale i ucząca się. Pozostała młodzież, głównie pracująca zawodowo, należała do kół dzielnicowych, w których działały sekcje młodzieżowe. W czerwcu 1948 roku Koło prowadziło działalność w trzech kierunkach: propagandowo-imprezową (werbunek członków), samokształceniową i ideowo-wychowawczą (wieczory dyskusyjne poświęcone zagadnieniom ruchu chrześcijańsko-społecznego), samopomocową (zapomogi, stypendia) oraz współpracy z władzami akademickimi (Bratnich Po-mocach, Kół Naukowych). Szczególnie duży wpływ AKSP posiadało w Bratniej Pomocy Studentów UJ i BPS Akademii Handlowej^[37].

Od lipca 1948 roku, a więc od zjednoczenia ruchu młodzieżowego, pewna część młodzieży studenckiej i uczącej się, która nie należała do organizacji zjednoczonych w jedną wspólną, pozostała nadal w Kole Młodzieżowym (działało pod taką nazwą) podporządkowanym Zarządowi Grodzkiemu SP. Na jego czele stał Franciszek Walczak pełniący równocześnie funkcję zastępcy sekretarza Zarządu Grodzkiego SP^[38]. Brak materiałów źródłowych dotyczących wspomnianego okresu nie pozwala na szersze przedstawienie działalności Koła. Sądzić jednak można, że była ona słaba z powodu odejścia wielu studentów i na dodatek kwestionowana przez Zarząd Grodzki, który na zjeździe w grudniu tego roku dowodził, że jest ona nielegalna, skoro ruch młodzieżowy został zjednoczony. Jednakże dopiero pod koniec 1949 roku Koło Młodzieżowe uległo likwidacji na skutek rozpoczęcia akcji włączania Stronnictwa Pracy do Stronnictwa Demokratycznego.

Podsumowując działalność młodzieży chadeckiej w Krakowie w latach 1945—1949 należy podkreślić, że była ona ambitna, chociaż nie sprzyjały jej ówczesne warunki polityczne. Kilkakrotne przełomy w działalności koła były spowodowane trudnościami jakie przechodziło SP. Brak legalizacji nie pozwolił na szersze rozwinięcie działalności i wyjście naprzeciw potrzebom młodzieży reprezentującej światopogląd chrześcijański. Bardzo dotkliwy okazał się dla młodzieży brak ogólnopolskiej organizacji, co spowodowało, że nie mogła ona, jak inne działające legalnie organizacje, uczestniczyć w życiu środowiska i kraju.

Próby utworzenia organizacji ogólnopolskiej o światopoglądzie chrześcijańskim nie dały, bo nie mogły dać rezultatów, ponieważ nie sprzyjały im ówczesne władze polityczne, które nie widziały organizacji o światopoglądzie chrześcijańskim w nowej rzeczywistości, jaka nastąpiła w Polsce po drugiej wojnie światowej.

Przypisy:

1. ↑ Centralne Archiwum Historyczne Stronnictwa Demokratycznego (dalej CAH), teczka 807, Zarząd Główny SP, Protokół z Ogólnopolskiego Zjazdu Młodzieżowego SP, 1946, s. 5.
2. ↑ Tamże, Zob. też. W. Bujak, Historia krajowej działalności Stronnictwa Pracy 1937—1950 (praca doktorska) Kraków 1971, s. 218. Autor stwierdza, że rozpoczęcie działalności SP w Krakowie wyprzedziło ostateczną jego legalizację przez naczelne władze państwowe, które jedynie władne były ową decyzję podjąć, a uzależniały ją od porozumienia pertraktujących na temat połączenia grup: Popiela i Felczaka; Szerzej na ten temat patrz również K. Turowski, Dzieje Stronnictwa. Pracy w latach 1945-1946, „Chrześcijanin w Świecie" 1982 nr l (103) 1982, s. 28-46.
3. ↑ Bujak, dz. cyt., s. 221.
4. ↑ CAH, teczka 807, ZG SP, Protokół z Ogólnopolskiego Zjazdu Młodzieżowego SP, 1946, s. 1.
5. ↑ S. Fedyna, Uwagi do działalności chrześcijańskiej młodzieży AKSP, relacja pisemna z 15 XI 1982; CAH, teczka 807, ZG SP, Protokół ..., dz. cyt., s. 5. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Krakowie, sygn. UW-II/SP-9, Program Stronnictwa Pracy, Skład zarządu AKSP (12 II—VIII 1946), Stefan Fedyna — prezes Felicjan Kielski, Józef Fiszer — wiceprezesi, Ryszard Chudzikiewicz — sekretarz, Franciszek Walczak — skarbnik.
6. ↑ Fedyna,dz.cyt., s.l.
7. ↑ CAH, teczka 807, dz. cyt., s. 5
8. ↑ Fedyna, dz. cyt., s. 1.
9. ↑ „Odnowa" nr 3, 1946, s. 8.
10. ↑ Akademicy w Stronnictwie Pracy, „Odnowa" nr 7, s. 7.
11. ↑ Fedyna ,dz. cyt., s. 1.
12. ↑ Fedyna ,dz. cyt., s. 2.
13. ↑ Fedyna ,dz. cyt., s. 2-3.
14. ↑ Program Stronnictwa Pracy, Kraków 1945.
15. ↑ Tezy Programowe Stronnictwa Pracy, Warszawa 1946.
16. ↑ „Odnowa" nr l, 1946, s. 11.
17. ↑ M. Patkowski, Katolicy a Stronnictwo Pracy, Kraków 1946.
18. ↑ M. Patkowski, Katolicy a Stronnictwo Pracy, Kraków 1946.
19. ↑ CAH, teczka 807, ZG SP, dz. cyt., s. 11-13.
20. ↑ CAH, teczka 807, ZG SP, dz. cyt., s.21.
21. ↑ Fedyna, dz. cyt., s. 2.
22. ↑ CAH, teczka 807, ZG SP, dz. cyt., s. 17-18.
23. ↑ CAH, teczka 807, ZG SP, dz. cyt., s. 21-22.
24. ↑ Bujak, dz. cyt., s. 230—231.
25. ↑ Fedyna, dz. cyt., s. 1.
26. ↑ CAH, teczka 407, KW SP Kraków 1947-48, s. 20-30.
27. ↑ CAH, sygn. 429, ZW SP w Krakowie, Sprawozdanie z działalności Zarządu Grodzkiego SP 1947-1948; Skład zarządu AKSP (30 I — 28 IV 1947): Anna Stahl (obecnie Kostka-Dąbrowa) — prezes (od 23 II Antoni Kotłowski), Antoni Tabiś — wiceprezes (potem Anna Stahl), Antoni Kołdys — skarbnik.
28. ↑ Archiwum Krakowskiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego (dalej AKSD), sygn. 1153, Stronnictwo Pracy — korespondencja Koła Tramwajarzy 1946—50, Pismo Zarządu Głównego SP do ZW SP w Krakowie z 10 IV 1947; (skład zarządu (28 IV—IX 1947): Antoni Kotłowski i Anna Stahl — prezesi, Antoni Michalik — wiceprezes, Wojciech Wieczorek i Antoni Tabiś — sekretarze, Antoni Kołdys, Joanna Radziwiłł — skarbnicy, Franciszek Walczak, Mieczysław Kosibowicz — członkowie zarządu, Komisja Kontrolująca: Barbara Cehak — przewodniczący, Bolesław Hugo, Adam Jasiński — wiceprzewodniczący, Jan Oparski, Antoni Kaszubski — sekretarze.
29. ↑ CAH, sygn. 428, ZW SP Kraków, Protokoły kół SP, Protokół z zebrania ogólnego AKSP.
30. ↑ CAH, sygn. 428, ZW SP Kraków, Protokoły kół SP, Protokół z zebrania ogólnego AKSP.
31. ↑ CAH, teczka 429, ZW SP w Krakowie, Sprawozdanie z działalności Zarządu Grodzkiego SP 1947—48, Sprawozdanie nr l, 2, 3; teczka 428, Protokół z posiedzenia ZG SP 8 IV 1947 w Krakowie; AKSD, Sygn. 1153, dz. cyt.
32. ↑ Młodzież w służbie narodu i państwa, „Odnowa", nr 33, 1946, s. 4.
33. ↑ CAH, teczka 726, ZG SP, Sprawozdanie z 1948 roku, Biuletyn sprawozdawczy KW SP na Radę Naczelną z 10 IV 1948, s. 16-18.
34. ↑ CAH, teczka 429, ZW SP Kraków, Sprawozdanie z działalności ZG SP 1947— —4#, Sprawozdanie nr 10 z 10 XI 1947, nr l z 19 II 1948; Anna Stahl — Kostka-Dąbrowa, relacja pisemna z 3 XII 1982.
35. ↑ T. Biedroń, Społeczno-polityczne aspekty działalności organizacji studenckich w Krakowie w latach 1945-1948, Kraków 1982 (praca doktorska), s. 354-355.
36. ↑ CAH, teczka 412, KW SP Kraków, Korespondencja 1948, Pismo do ZG SP Wydziału Spraw Młodzieżowych z 16 VI 1948; Anna Stahl (Kostka-Dąbrowa), relacja pisemna z 3 XII 1982; skład zarządu AKSP (IX 1947—IV 1948): Anna Stahl Kostka-Dąbrowa prezes, Antoni Michalik, Antoni Tabiś — wiceprezesi, Antoni Kołdys, Joanna Radziwiłł — skarbnik, Franciszek Walczak, Mieczysław Kosibowicz — członkowie zarządu, Komisja Rewizyjna: Barbara Cehak, Adam Kaszubski, Konstanty Kimber.
37. ↑ CAH, teczka 412, KW SP Kraków, korespondencja 1948, Pismo do ZG SP Wydziału Spraw Młodzieżowych z 16 VI 1948; teczka 731, KW SP w Krakowie. Biuletyn Organizacyjny „Przyszłość", nr 1—4; skład zarządu AKSP (IV 1948—Vii 1948); Anna Stahl-Kostka-Dąbrowa — prezes, Antoni Michalik — wiceprezes, Wojciech Wieczorek — sekretarz, Antoni Kołdys — skarbnik, Franciszek Walczak, Joanna Radziwiłł, Andrzej Tabiś, Marian Kosibowicz.
38. ↑ AKSD, sygn. 1153, dz. cyt.

---

Skocz do: Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi