Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi

Władysław Dudek, Krakowski Okręg Kedywu i Samodzielny Batalion Partyzancki „Skała” Armii Krajowej


Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK

Władysław Dudek ps. „Lenard”
Wydawnictwo „Skała”, Trzeci obieg – partyzancki, Kraków 1991, Broszura.[1]



W dniu pierwszego września 1939 roku Niemcy napadli na nasz kraj. Po 21 latach naszej powtórnej niepodległości wybiła znowu dla narodu polskiego godzina próby. W bohaterskich walkach o wolność Ojczyzny ulegliśmy hitlerowskiej przemocy. Sowiecki cios w plecy od wschodu przyśpieszył jeszcze tę porażkę.

Ale walka z okupantami zaczęła się od zaraz i nie ustała ani na chwilę. Pierwszym jej najwidoczniejszym symbolem był walczący z Niemcami, przez kilka jeszcze miesięcy, oddział partyzancki majora Henryka Dobrzańskiego – „Hubala”. Również już we wrześniu 1939 powstała pierwsza konspiracyjna organizacja wojskowa pod nazwą Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Komendantem SZP został gen. Michał Tokarzewski - Karaszewicz. W styczniu 1940 roku SZP przemianowana została we wzrastający w siłę Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). W lutym 1942 roku ZWZ przekształcony został w liczącą już setki tysięcy żołnierzy podziemną Armię Krajową (AK).

Wyspecjalizowaną, kadrową formację Armii Krajowej stanowiła, powstała na przełomie lat 1942/43, sabotażowo-dywersyjna jednostka pod kryptonimem „Kedyw” (od słów: kierownictwo dywersji). Komendantem „Kedywu” został gen. August Emil Fieldorf – „Nil”. Po różnych ciężkich przygodach przeżył wojnę, choć pod zmienionym nazwiskiem, nie rozpo-znany przez NKWD, spędził dwa i pół roku w sowieckich łagrach na Uralu. Ciężko chory wrócił do Kraju w roku 1947. Zawierzył później peerelowskiej władzy i ujawnił się. Został ponownie podstępnie aresztowany, tym razem przez rodzimą bezpiekę. Z wyroku Sądu Wojewódzkiego dla Miasta Warszawy został on w roku 1952 skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano.

Pierwszym szefem Krakowskiego Okręgu „Kedywu” mianowany został mjr dr Stefan Tarnawski – „Jarema” . Okręg Krakowski „Kedywu” składał się z sześciu obwodów, obejmujących swoim zasięgiem: Myślenice, Skawinę, Wieliczkę, Bochnię, Miechów, Olkusz, Miasto Kraków, Limanową i Nowy Sącz. „Kedyw” prowadził walkę bieżącą z okupantem. Na tę walkę składały się:

- zamachy na pociągi niemieckie (najbardziej znany zamach na pociąg, w którym jechał do Lwowa generalny gubernator Hans Frank, w dniu 29.01.1944, koło Grodkowic,

- sabotaż kolejowy (zapalanie ładunków w pociągach towarowych, zasypywanie piaskiem osi wagonów),

- likwidowanie niemieckich konfidentów,

- akcje zbrojne na lokale niemieckie (np. na kawiarnię „Ziemiańską” w Krakowie, melinę niemieckich konfidentów),

- zdobywanie broni na Niemcach,

- dezorganizacja niemieckiej administracji terenowej (niszczenie akt dostaw obowiązkowych w gminach, napad na Bank Emisyjny w Krakowie w dniu 6.12.1944),

- penetracja poczty i likwidowanie donosów na gestapo,

- dywersja propagandowa wśród Niemców i t. zw. Volksdeutschów,

- udział wywiadowczy i zabezpieczający w zamachach na hitlerowskich dostojników (wywiad i zabezpieczenie akcji na gen. SS i policji Wilhelma Koppego w Krakowie, w dniu 11.07.1944),

- kolportaż prasy konspiracyjnej,

- zdobywanie mundurów i zaopatrzenia dla powstających oddziałów partyzanckich itp.

W drugiej połowie roku 1943 krakowski „Kedyw” przejął dowództwo nad Oddziałem Partyzanckim „Błyskawica”, który powstał głównie spośród członków grupy konspiracyjnej AK w Zabierzowie. Grupą tą dowodził, Mieczysław Pogan – „Błyskawiczny”. W lipcu 1943 został on aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Wkrótce podjął udaną, brawurową ucieczkę z obozu. W międzyczasie dowódcą O.P. „Błyskawica”, z ramienia Krakowskiego „Kedywu”, został ppor. Władysław Kordula – „Roman”. Mieczysław Pogan, po ucieczce z Oświęcimia, wrócił do O.P. „Błyskawica” i został, w powiększonym już znacznie oddziale, zastępcą dowódcy. Obaj zginęli w walce z Niemcami pod Tymbarkiem, w dniu 31.07.1944.

Drugim oddziałem partyzanckim Krakowskiego Okręgu ”Kedywu” był „Grom”, utworzony w styczniu 1944, a dwa następne oddziały „Skok” i „Huragan” powstały w połowie lutego 1944 roku. Bogata działalność bojowa tych oddziałów opisana jest szczegółowo w książkach:

- Ryszard Nuszkiewicz: „Uparci”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983,

- Włodzimierz Rozmus – „Buńko”: „W oddziałach partyzanckich i Baonie „Skała”, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1987.

W sierpniu 1944 r. nastąpiła koncentracja tych oddziałów w Miechowskiem, w rejonie Glewca, Biórkowa i Goszczy. Rozpoczął działalność bojową utworzony z nich Samodzielny Batalion Partyzancki „Skała”, pod dowództwem mjr Jana Panczakiewicza – „Skały”. Baon powiększał szybko swój stan osobowy, zasilany z Krakowskiego „Kedywu”, miejscowej terenówki i zaciągu ochotniczego. l kompanią „Huragan”, opartą kadrowo na O.P. „Huragan”, dowodził kpt. Mieczysław Cieślik – „Koral”. Na Oddziale Partyzanckim „Błyskawica” oparta została II kompania – „Błyskawica” pod dowództwem kpt. Ryszarda Nuszkiewicza – „Powolnego”, a III kompanią, złożoną głównie z żołnierzy oddziałów partyzanckich „Grom” i „Skok”, dowodził por. Maksymilian Klinicki – „Wierzba”. Dwaj ostatni dowódcy kompanii byli cichociemnymi. Przy Baonie powstał również Pluton Specjalny (minerski), pod dowództwem ppor. Zygmunta Kaweckiego – „Marsa”.

Dzieje walk Baonu „Skała” z Niemcami opisane zostały w podanych wyżej książkach i w szeregu dalszych publikacji prasowych. W szczytowym okresie swej działalności liczył Baon około 500 żołnierzy, w tym kilkunastu oficerów. W skład Baonu, w różnych okresach jego istnienia wchodziło około 25 kobiet, pełniących obowiązki sanitariuszek, wywiadowczyń i łączniczek. Baon stoczył z Niemcami szereg bitew i potyczek. W największej z nich, stoczonej w lasach Złotego Potoku, koło Częstochowy, zginęło 12 „Skałowców”, a dalszych kilku zostało rannych. Straty niemieckie wyniosły 68 zabitych i około 120 rannych. Baon znalazł się w tym rejonie w drodze na odsiecz walczącej w powstaniu Warszawie.

Łączne straty Baonu wyniosły 37 żołnierzy poległych w walkach z Niemcami i zamordowanych w kaźniach gestapo. Była wśród nich łączniczka Zofia Carnelli - Jasieńska – „Ina” i sanitariuszka Klementyna Zienkiewicz – „Fiołek”.

Szlak bojowy oddziałów partyzanckich: „Błyskawica”, „Grom”, „Skok” i „Huragan” oraz powstałego z nich Baonu „Skała” obejmował ziemie: myślenicką, krakowską, miechowską i częstochowską. Mogiły poległych „Skałowców” znajdują się pod Tymbarkiem, Sadkami, Złotym Potokiem i Pieczonogami. Ekshumowane przez kolegów „Skałowców” szczątki poległych zostały już w roku 1945 złożone na cmentarzach rodzinnych w Wieliczce i Zabierzowie oraz na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W miejscach ponownego pochówku postawiono ku ich czci pomniki, a na cmentarzu Rakowickim spoczywają w Kwaterze Partyzanckiej.

Wbrew wszelkim przeszkodom ze strony bezpieki i cenzury już od roku 1945, corocznie, bez przerwy, we wrześniowe soboty i niedziele, najbliższe dacie 11 września, czyli rocznicy największej bitwy Baonu „Skała” z Niemcami pod Złotym Potokiem, spotykają się „Skałowcy” w Krakowie. Przychodzą „Skałowcy” miejscowi, przyjeżdżają zamieszkali obecnie w różnych miejscowościach Polski. Pojedynczy, których zawiłe losy Polaków zawiodły do dalekich krajów zamorskich, przyjeżdżają z Anglii i USA.

O godzinie 15-tej w sobotę składamy wieniec w Kwaterze Partyzanckiej Cmentarza Rakowickiego, a o 16-tej odbywa się uroczyste nabożeństwo z apelem poległych w Bazylice Mariackiej. Po nabożeństwie odbywa się spotkanie koleżeńskie „Skałowców”, a w niedzielę wspólny wyjazd na biwak partyzancki, zwykle na którąś z dawnych, wojennych kwater Baonu „Skała”.

W moim opracowaniu pt. „Pamięci Poległych „Skałowców” napisałem w zakończeniu: „... Póki sił starczy, gromadzić się będą u bram Cmentarza Rakowickiego w Krakowie w kolejnych wrześniach ci, co wierni pozostali akowskiej przysiędze, i którzy zachowali pamięć o swoich towarzyszach broni, poległych w walce o wolność Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej...”.

Przypisy:

  1. Uwaga: Na końcu broszury 3 strony zdjęć: Pańczakiewicz z Cieślikiem; Nuszkiewicz; Pogan; Kordula; Zienkiewicz; i zbiorowe.

Skocz do: Strona główna Czytelnia Osoby Szare Szeregi