Włodzimierz Rozmus, Słowo wstępne
Z Pamięci konspiratorów krakowskiego Kedywu AK
Są to osobiste wspomnienia z trudnych lat II wojny światowej i okresu powojennego żołnierzy „Kedywu” i Batalionu partyzanckiego „Skała” - AK.
W większości nie były one dotąd publikowane, stąd stanowią wartościowy materiał, który może wzbogacić prawdę historyczną o tym Batalionie i ludziach, którym przypadło w tych wydarzeniach uczestniczyć.
Na jednym ze spotkań w środowisku żołnierzy „Kedywu” i Baonu „Skała”, „Lenard” - Władysław Dudek i „Zawała” - Kazimiera Lorys zaproponowali, aby zwrócić się do żyjących jeszcze kolegów o napisanie swoich wspomnień i w ten sposób ocalić od zapomnienia czyny młodych polskich patriotów z tego zgrupowania.
Przyjęto zasadę aby nie pisać tego co zostało już opublikowane w książkach: „Dynamit” cześć I i II, „Uparci” i „W oddziałach partyzanckich i Baonie „Skała”.
Tym razem apel nie pozostał bez echa, bowiem na adres „Stasi” - Doroty Franaszek zaczęły napływać nieznane nam dotąd, a jednocześnie bardzo cenne wspomnienia, w sumie nadesłano 39 prac oraz 8 wierszy autorstwa „Misia” - Czesława Szygalskiego. W niniejszej publikacji ująłem tylko 27 wspomnień i 5 wierszy. Są to wspomnienia autorstwa:
- „Jastrząb” - Bolesław Podbiera – „Zasadzka ogniowa pod Turnawcem”
- „Mars” - Zygmunt Kawecki – „Wysadzenie pociągu k/Kasiny Wielkiej”
- „Sokół II” - Adolf Gołębiowski – „Partyzanckie spotkania”
- „Apacz” - Tadeusz Widomski – „Moja droga do Batalionu Partyzanckiego „Skała”
- „Miś” - Czesław Szgalski – „Kilka scenek z życia partyzantów Baonu „Skała”
- „Korab” - Witold Mally – „Epizod z początków działalności w konspiracji”
- „Murzyn” - Tadeusz Królikowski – „Partyzant O.P. „Skok”
- „Sęp” - Władysław Marek - „Wspomnienia o „Fiołku”
- „Rak” - Józef Baster - „Wojenne przeżycia”
- „Miś” - Czesław Szygalski – „Pół żartem, pół serio”
- „Czarny II” - Jerzy Bigaj – „Wybrane wspomnienie a pobytu w Baonie „Skała”
- „Szczupak” - Zdzisław Jabłoński – „Wspomnienia po latach”
- „Korab” - Witold Mally – „Epizod z czasów działalności w „Kedywie”
- „Bystry” - Tadeusz Bystrzycki – „Pół głowy”
- „Zawała” - Kazimierz Lorys – „Akcja Skrzeszowice”
- „Śrubka” - Roman Lucik - „Kierunek Złoty Potok”
- „Konar” - Konrad Nitzchke – „Wspomnienia z lat okupacji”
- „Zawała” - Kazimierz Lorys – „Akcja - Młyn w Waganowicach”
- „Buńko” - Włodzimierz Rozmus – „Ekshumacja zwłok partyzantów Baonu „Skała” z lasów Sancygniowskich”
- „Myśliński” - Józef Fiszer - „Garść wspomnień o prochach „Skałowców” poległych w wal¬ce pod Złotym Potokiem”
- „Bystry” - Tadeusz Bystrzycki – „Dwa lata z życiorysu 1945-1947”
- „Myśliński” - Józef Fiszer – „Okupacja w moich wspomnieniach”
- „Miś” - Czesław Szygalski – „Długo oczekiwana”
- „Buńko” - Włodzimierz Rozmus – „Historia pomnika postawionego dla uczczenia poległych partyzantów Baonu „Skała” w lasach k/Książa Wielkiego”
- „Miś” - Czesław Szygalski – „Jak to było z nami po wojnie”
- „Lenard” - Władysław Dudek – „Refleksje przed pomnikiem”
- „Miś” - Czesław Szygalski – „Żurawiejki”
- „Żmija” - Zbigniew Gawlik – „Niezatarte piętno”
- „Paździerz” - Eugeniusz Giebułtowski – „Okruchy wspomnień”
- „Bartosz” - Stefan Janik – „Zdobycie koni”
- „Mruk” - Bolesław Dyrda – „Powrót z oddziału partyzanckiego do domu”.
Pozostałe natomiast wspomnienia, z uwagi na ich wielkość i odrębność przedstawionych zagadnień, kwalifikują się zdaniem moim do osobnego opracowania. Dla badaczy tego okresu historycznego będzie to również cenny i unikalny materiał. Do tych wspomnień zaliczyłbym:
- „Mars” - Zygmunt Kawecki – „Wspomnienia żołnierza ciężko rannego we wrześniu 1939 r.”
- „Jaskółka” - Aleksander Romanowski – „Moja droga do „Chełm-u”
- „Wiarus” – Franciszek Wójcik – „Wspomnienia polskiego ułana”
- „Paździerz” - Eugeniusz Giebułtowski – „Niektóre zagadnienia organizacyjne AK – „Kedywu” wg dostępnych materiałów”
- „Kulig” - Ludwik Kapa – „Moja ucieczka ku wolności”
- „Rzeżucha” - Marian Pogan – „Pamiętnik”
- „Kawka” - Zdzisław Dwernicki – „Mój 1944 rok”
- „Śrubka” - Roman Lucik – „Powojenne losy „Skałowców”
- „Lenard” - Władysław Dudek – „Akcja pod Dalewicami”
- „Kruk” - Józef Borkowski – „Błyskawica”
- „Belfort” - Stanisław Purtak – „Pamiętniki”
- „Sokół” - Edward Słówko – „Pamiętniki”.
oraz trzy wiersze „Misia” - Czesławę Szygalskiego:
- „Historie jednego wiersza”
- „Wiadomości stare i nowe, ale zawsze prawdziwe”
- „Przypomnijmy krótko wydarzenia ubiegłego roku”.
Chcę tu podkreślić, że przekazane mi wspomnienie ująłem w niezmenionej formie i treści i mogą być zmienione tylko przez autora. Moja natomiast rola ograniczona została do zapoznania się z nadesłanymi wspomnieniami, wyboru opracowań z całego posiadanego materiału oraz chronologicznego uporządkowania poszczególnych zdarzeń ujętych w tych wspomnieniach.
Opracowania szaty graficznej oraz przepisania tej pracy podjął się nasz kolega, „Czarny II” - Jerzy Bigaj. Indeks nazwisk i pseudonimów sporządził „Zawała” - Kazimierz Lorys.
A teraz kilka jeszcze zdań o „Kedywie” i Samodzielnym Batalionie partyzanckim „Skała” - AK.
Wyspecjalizowaną, kadrową formację Armii Krajowej stanowiła powstała na przełomie lat 1942/43 sabotażowo-dywersyjna komórka pod kryptonimem „Kedyw” (Kierownictwo Dywersji). Komendantem „Kedywu” został gen. August E. Fieldorf – „Nil”. Z wyroku Sądu Wojewódzkiego dla Miasta Warszawy skazany w roku 1952 na karę śmierci. Wyrok wykonano (Tygodnik Powszechny nr 44, 30.10.1988 r.)
Pierwszym Szefem Krakowskiego Okręgu „Kedywu” mianowany został mjr dr Stefan Tarnawski – „Jarema”. Okręg Krakowski „Kedywu” składał się z sześciu obwodów, obejmujących swoim zasięgiem: Myślenice - Skawinę - Wieliczkę - Bochnię - Miechów - Olkusz - Miasto Kraków - Limanową i Nowy Sącz. Kedyw prowadził walkę bieżącą z okupantem. Najbardziej znane akcje Krakowskiego „Kedywu” to:
- zamach na pociąg, którym jechał do Lwowa generalny gubernator Hans Frank w dniu 29.I.1944 r.,
- likwidowanie niemieckich konfidentów,
- akcje zbrojne na lokale niemieckie,
- zdobywanie broni na Niemcach,
- penetracja poczty i likwidowanie donosów,
- udział wywiadowczy i zabezpieczający w zamachu na hitlerowskiego generała W. Koppego w Krakowie. Zamachu dokonał zespół „Kedywu” Warszawskiego.
- kolportaż prasy konspiracyjnej i t.p.
W drugiej połowie roku 1943 utworzył Krakowski „Kedyw” pierwszy w tym okręgu Oddział partyzancki „Błyskawica”, pod dowództwem ppor. Władysława Korduli - „Romana”. Oddział powstał głównie spośród członków grupy konspiracyjnej AK w Zabierzowie, którą dowodził Mieczysław Pogan – „Błyskawica”. Został on aresztowany przez gestapo i wywieziony do Oświęcimie w lipcu 1943 r. „Błyskawica” po kilku tygodniach uciekł z obozu w Oświęcimiu i dostał się do Oddziału „Błyskawica” i został zastępcą „Romana”. Zmienił wtedy pseudonim na „Błyskawiczny”. „Roman”, „Błyskawiczny” i Leon Kubiś – „Mściwój” zginęli w walce z Niemcami koło Tymbarku 31 lipca 1944 r.
Drugim Oddziałem partyzanckim Krakowskiego „Kedywu” był „Grom” utworzony w styczniu 1944 r.
Dwa nasienne Oddziały partyzanckie „Skok” i "Huragan” utworzone zostały w połowie lutego 1944 r. „Huraganem” dowodził ppor. Zbigniew Kwapień – „Kuba”.
Bogata działalność tych Oddziałów opisana jest szczegółowo w książkach:
- Ryszard Nuszkiewicz – „Uparci”, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1983 r.,
- oraz Włodzimierz Rozmus – „Buńko” – „W Oddziałach Partyzanckich i w Baonie „Skała”. Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1987 r.
Decyzja o utworzeniu Baonu zapadła 24 czerwce 1944 r. Trzon tej jednostki stanowiły dość dobrze uzbrojone i nieźle wyszkolone Oddziały partyzanckie Krakowskiego „Kedywu”, tj.: „Błyskawica”, „Grom”, „Skok” i „Huragan” oraz Oddziały dywersyjne i dyspozycyjne „Kedywu” Krakowskiego Okręgu Armii Krajowej.
Na bazie tych Oddziałów powstał w dniu 8 sierpnia 1944 r. Batalion Szturmowy Nr 299 (od kryptonimu „Kedywu”). Rozkazem operacyjnym Nr 1, płk „Gardy” – Edwarda Godlewskiego, z dniem 10 sierpnia 1944 r. zmieniono nazwę Baonu na Samodzielny Batalion Partyzancki „Skała” i wcielono go do grupy operacyjnej „Kraków”.
Zadaniem Baonu było, po ogłoszeniu kryptonimu „Burza” (sygnał do powstania), uderzyć na Kraków i opanować sektor miasta od Błoń Krakowskich do Teatru im. J. Słowackiego.
Stan Baonu liczył 504 ludzi, w tym 28 oficerów. Z uwagi na niezrozumiałe dla dowództwa AK zatrzymanie ofensywy sowieckiej na Warszawę i nie udzielenia powstańcom pomocy, nie doszło do akcji „Burza” w Krakowie. I tak, w nocy z 15/16 sierpnia, Baon wyruszył na północ, na pomoc walczącej Warszawie.
W akcjach przeprowadzonych przez poszczególne patrole dywersyjne „Kedywu”, Oddziały partyzanckie i Baon „Skała” zdobyto wiele broni, materiałów wybuchowych oraz dużo osobistego wyposażenia.
Wysadzono też 2 pociągi (29.I.1944 r. pod Grodkowicami i 2 sierpnia 1944 r. pod Kasiną Wielką) oraz dwa dalsze zatrzymano i zarekwirowano ich ładunek.
Również na terenie Krakowa dokonano szeregu akcji dywersyjnych oraz rozbrojono ładunki wybuchowe w betonowych schronach przy wlocie ul. Grodzkiej na pl. Dominikański i Wszystkich Świętych.
Stoczono również wiele bitew i potyczek z niemieckim okupantem, dezorganizując zaplecze wroga, wiążąc znaczne siły, których nie można było użyć na froncie.
Rozwiązanie Batalionu nastąpiło w zasadzie 15.I.1945 r. przez armię radziecką, które w tym dniu rozbroiła Oddział „Grom-Skok” w Pałecznicy k/Proszowic. Natomiast partyzanci pozostałych 2-ch Oddziałów tj. „Błyskawicy” i „Huraganu”, po uprzednim „zamelinowaniu” broni i przebraniu się w cywilne ubrania, udali się w kierunku Krakowa.
W bojach z okupantem niemieckim zginęło 34 młodych i bojowych partyzantów Baonu „Skała”, 2-ch uznano za zaginionych oraz zostało 15 rannych.
Nie łatwe też życie mieli partyzanci Baonu „Skała” po wojnie, bowiem pomimo włączenia się do pokojowej pracy nad odbudową zniszczonego kraju, nastąpiły masowe aresztowania przez krakowski U.B. i NKWD. Wśród aresztowanych, m.in. znaleźli się: D-ca Baonu mjr „Skała” - Jan Pańczakiewicz, z-ca d-cy Baonu „Koral” - Mieczysław Cieślik, z-ca d-cy Baonu „Powolny” - Ryszard Nuszkiewicz. Prześladowaniami natomiast zostali objęci w zasadzie wszyscy żołnierze Baonu. Taka to właśnie była nagroda Władzy Ludowej za trud, poniewierkę i walkę z okupantem o wolność Ojczyzny.
Historię Baonu „Skała” przedstawiam bardzo skrótowo bowiem obszerniejsze informacje o tym Baonie zawierają następujące publikacje:
- „Dynamit”, część I i II, Wyd. Literackie - Praca zbiorowa
- „Uparci”, Wyd. PAX - Ryszarda Nuszkiewicza
- "W Oddziałach Partyzanckich i Baonie „Skała” - Wyd. KAW - Włodzimierza Rozmusa
- „Pamięci poległych „Skałowców” - III obieg partyzancki - Władysława Dudka.